Κυρία πρόεδρε,
Αγαπητοί φίλοι,
Ευχαριστώ για την πρόσκλησή σας να απευθυνθώ στη σημερινή συνδιάσκεψη για τον ρόλο των γυναικών στην εδραίωση της δημοκρατίας, της ανάπτυξης και της ασφάλειας στα Δυτικά Βαλκάνια. Η Ευρωπαϊκή Ένωση Γυναικών συνεχίζει, με την εκδήλωση αυτή, τη μακρά της θετική ιστορία. Θεωρώ ότι η πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος για τα Δυτικά Βαλκάνια δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια πιο οργανωμένη παρέμβαση των κεντροδεξιών κομμάτων και ως προς την ενίσχυση του ρόλου των γυναικών στα θεσμικά όργανα, τόσο των επιμέρους χωρών όσο και του Συμφώνου Σταθερότητας. Στα πλαίσια αυτά η Ευρωπαϊκή Ένωση Γυναικών, ως συνδεδεμένο μέλος της Ευρωπαϊκής Δημοκρατικής Ένωσης, μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο.
Κυρίες και κύριοι,
Αγαπητές φίλες,
Η παρουσία των γυναικών στα Βαλκάνια, τόσο σε βουλευτικές όσο και σε υπουργικές θέσεις είναι από ισχνή ως ανύπαρκτη. Οι γυναίκες στην περιοχή αυτή παίζουν μικρό ρόλο στην πολιτική. Υπήρξαν κυρίως θύματα των πολέμων και των συγκρούσεων που προκάλεσαν οι πολιτικές των ανδρών ηγετών. Μια ματιά στα κοινοβούλια και τα υπουργικά συμβούλια των χωρών της περιοχής σε μια ενδεικτική χρονιά, το 1999, για το οποίο διαθέτω πρόχειρα τα στοιχεία, είναι ενδεικτική.
Γυναίκες στα κοινοβούλια: Αλβανία-4%, Βουλγαρία-10,8%, Ρουμανία-7,3%, Σλοβενία και Κροατία 7,8%, Σερβία-5,5%Μαυροβούνιο-5,5%. Μόνο στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη υφίσταται ένα αξιοπρεπές ποσοστό, 26%, που υπερβαίνει μάλιστα και αυτό της Ελλάδας (γύρω στο 20%), ελάχιστα ικανοποιητικό και εκείνο. Η συμμετοχή των γυναικών στις κυβερνήσεις,την ίδια χρονιά,ήταν ολότελα απογοητευτική: 11,1% στην Αλβανία, 5,5% στη Σερβία και μηδενική σ’όλες τις υπόλοιπες χώρες πουανέφερα. Σε πιο πρόσφατες εκλογές, όπου έγιναν, υπήρξαν βελτιώσεις. Η γενική εικόνα όμως ελάχιστα αλλάζει.
Αγαπητές φίλες, αγαπητοί φίλοι,
Στα Βαλκάνια ο πολιτικός – και ιδίως ο θεσμικός – ρόλος των γυναικών είναι, όπως είδαμε, ιδιαίτερα περιορισμένος.Και όμως: τα Βαλκάνια είναι εκείνα που κατ’εξοχήν χρειάζονται τη γυναικεία συμμετοχή. Η μετάβαση στη δημοκρατία και την εθνική ολοκλήρωση στα Δυτικά Βαλκάνια εμφάνισε τα χειρότερα δυνατά χαρακτηριστικά των ανδροκρατούμενων κοινωνιών. Βία, φανατισμό, εθνικές εκκαθαρίσεις, μη αποδοχή της διαφορετικότητας. Οι γυναίκες στην περιοχή αυτή υπήρξαν απλώς δέκτες της πολιτικής των ανδρών, στην καλύτερη περίπτωση, και – στη χειρότερη – θύματα. Θύματα, όχι μόνον πολιτικά, αλλά κυρίως ανθρώπινα. Θύματα βιασμού, ξεκληρίσματος, ορφάνιας και ένδειας. Ως δέκτες οι γυναίκες, είτε προσπάθησαν απλώς να επιβιώσουν, είτε και συμμετείχαν στην εθνικιστική μέθη των συγκρουσιακών πολιτικών, στις οποίες ηγήθηκαν άνδρες, παρασυρμένες από το γενικότερο κλίμα αντιπαράθεσης. Οι γυναίκες ζουν, από την φύση τους, βαθύτερα, πιο τραυματικά, την κατάρρευση της προσωπικής ζωής. Της οικογένειας. Του άμεσου περιγύρού τους στη γειτονιά, στην πόλη, στις ανθρώπινες σχέσεις. Γι’αυτό και οιγυναίκες αποτελούν αναγκαίο,αναγκαιότατο, παράγοντα για την εδραίωση της ειρήνης. Οι γυναίκες καταλαβαίνουν πολύ καλύτερα από τους άνδρες την ανάγκη χρήσης της πολιτικής ως εργαλείου γιαν α επιλυθούν τα προβλήματα της ζωής. Για να παίξουν το ρόλο αυτόδημιουργήθηκε, όπως γνωρίζετε, ειδική ομάδα δράσης στα πλαίσια του Συμφώνου Σταθερότητας το «Stability Pact Gender Task Force» που προσπαθεί να αξιοποιήσει και τα λοιπά βήματα που οι γυναικείες οργανώσεις κατάφεραν να κάνουν σε διεθνές επίπεδο, από τη Συνδιάσκεψη του Πεκίνου για τις γυναίκες, το 1995, μέχρι την ίδρυση πολλών διακομματικών και διακρατικών γυναικείων Ενώσεων.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση Γυναικών, που βρίσκεται στο προσκήνιο από το 1953, μπορεί τώρα, σε συνεργασία με την Πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος για τα Δυτικά Βαλκάνια, να εντάξει το θέμα της προώθησης των γυναικών των Βαλκανίων στα κέντρα αποφάσεων των βαλκανικών χωρών και των διακρατικών και διεθνών θεσμών στην κυρίως agenda της δράσης της. Εμείς οι γυναίκες οφείλουμε να συμμετάσχουμε τόσο στην ηγεσία των Βαλκανίων όσο και στη στρατηγική της ανόρθωσής τους.
Κυρίες και κύριοι,
Αγαπητοί φίλοι,
Αν κάτι έλειψε γενικώς από τα Βαλκάνια τα τελευταία δέκα χρόνια (με εξαίρεσηε λάχιστες χώρες) ήταν αυτές οι δύο έννοιες: Ηγεσία και στρατηγική.Δεν υπήρξε, στις χώρες των συγκρούσεων, ούτε ευεργετική ηγεσία, ούτε στρατηγική για το μέλλον. Μονάχα η αναβίωση ενός μακάβριου παρελθόντος. Στο επίπεδο της Ευρώπης επίσης, ιδίως ως προς την αντιμετώπιση των Βαλκανικών κρίσεων, υπήρξε μεγάλο έλλειμμα πολιτικής. Ένα έλλειμμα οφειλόμενο κατ’αρχήν στη θεσμική αδυναμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας. Ένα έλλειμμα οφειλόμενο, επίσης, τόσο στην άγνοια των ιδιομορφιών και της πολυπλοκότητας του σκηνικού των Βαλκανίων, όσο και στην ιδιοτέλεια και στον απαρχαιωμένο τρόπο σκέψης ορισμένων ευρωπαϊκών δυνάμεων, που έδιναν ενίοτε την εντύπωση ότι το ρολόι σταμάτησε γι’αυτές στο 1914! Αντίστοιχο όμως έλλειμμα πολιτικής και στρατηγικής υπήρξε και στην πολιτική των ΗΠΑ, τουλάχιστον κατά τα πρώτα χρόνια, τα χρόνια – δυστυχώς – της εκδήλωσης και, σε μερικές περιπτώσεις, της εδραίωσης των κρίσεων. Γι΄αυτό αφυπνίστηκαν πάθη και ανταγωνισμοί που είχαν τις ρίζες τους στον19ο αιώνα. Επικράτησαν οι λογικές της εθνικής κάθαρσης, των θρησκευτικών φανατισμών, των εθνικών κρατών – με την απόλυτη έννοια του όρου – ακόμη και αυτή της ανταλλαγής πληθυσμών. Μόνο που οι πρακτικές αυτές οδήγησαν τα Βαλκάνια σε αδιέξοδο. Ήταν προς την αντίθετη κατεύθυνση με τις παγκόσμιες τάσεις που επικρατούν στην οικονομική και την κοινωνική εξέλιξη. Τα Βαλκάνια στράφηκαν προς τον εθνικισμό, όταν το σύνολο της υπόλοιπης Ευρώπης ακολουθεί μια δυναμική που υπερβαίνει τη λογική των συνόρων. Στην Ευρώπη τα σύνορα πέφτουν. Δεν αμφισβητούνται, αλλά ανοίγουν. Επικρατεί η λογική των υπερεθνικών συνεργασιών που προωθεί η διεθνής οικονομική ανάπτυξη, η αλματώδης τεχνολογική πρόοδος, ο σεβασμός της πολιτισμικής ταυτότητας των λαών. Η προοπτική της ειρήνης, της οικονομικής ανάπτυξης και της κοινωνικής προόδου – και για τη βαλκανική χερσόνησο – υπηρετείται μόνο απ΄ αυτή τη στρατηγική της συνεργασίας.Υπηρετείται μόνο από ηγεσίες ικανές να την υλοποιήσουν. Και σ’αυτές τις ηγεσίες πρέπει τώρα, για να χτιστεί η ειρήνη που την καταλαβαίνουν καλύτερα ως ανάγκη οι γυναίκες, να συμμετάσχουν με τρόπο καθοριστικό οι γυναίκες.
Κυρίες και κύριοι,
Αγαπητές φίλες,
Στα πλαίσια αυτά θα ήθελα να προτείνω οκτώ κατευθυντήριους άξονες ως προςτην ευρύτερη δυτική στρατηγική για την περιοχή των Βαλκανίων, άξονες και για τη δική μας στρατηγική, τη στρατηγική των συνεργαζόμενων γυναικείων δυνάμεων της χερσονήσου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Πρώτον: Η διαφύλαξη των συνόρων και η αποφυγή, ως αρχή, περαιτέρω διαμελισμών. Στην Ευρώπη του σήμερα η συνεργασία, τα ανοικτά σύνορα και η αρμονική συμβίωση αποτελούν τον κανόνα. Τα κρατικά σύνορα στην Ευρωπαϊκή Ένωση πέφτουν, δεν αμφισβητούνται. Αν σε κάποια ιδιαίτερη περίπτωση, όπως στο Κόσοβο, μετά από μια μακρά μεταβατική περίοδο ηρεμίας, οι εμπλεκόμενοι αποφασίσουν διαφορετικά, αυτό θα πρέπει να γίνει με τη συναίνεση όλων.
Δεύτερον: Η προστασία των μειονοτήτων και η ισότιμη συμμετοχή τους στην εθνική ζωή κάθε χώρας, σε όλα τα επίπεδα: το θεσμικό, το θρησκευτικό, το εκπαιδευτικό, το κοινωνικό, το πολιτιστικό κλπ. Όπου η προστασία και η συμμετοχή δεν εξασφαλίζεται δημιουργούνται συνθήκες αστάθειας και ταραχών, όπως τις ζήσαμε πρόσφατα.
Τρίτον: Ηπροοπτική της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης θα πρέπει να παρασχεθεί για το σύνολο των χωρών της περιοχής. Η ευρωπαϊκή ασφάλεια προϋποθέτει την ευταξία των ίδιων των Βαλκανίων. Το ένα χωρίς το άλλο είναι αδιανόητο, όπως το έχει διδάξει η ιστορία του 20ου αιώνα. Και είναι κρίμα ότι τόσο αίμα, τόσες θυσίες, τέτοια δυστυχία, χρειάστηκαν για να πάρουμε ένα μάθημα που το είχαμε ήδη διδαχθεί ξανά στο παρελθόν.
Τέταρτον: Δεδομένου ότι η προοπτική ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι δυνατόν να ικανοποιηθεί βραχυπρόθεσμα, είναι απαραίτητη, αφενός η σύναψη συμφωνιών σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση, αφετέρου δε η εκπόνηση προγραμμάτων ανασυγκρότησης (πολύ πιο ουσιωδών από τα σημερινά) κατά τα πρότυπα του σχεδίου Marshall της δεκαετίας του 1950. Τα προγράμματα αυτά δεν πρέπει να είναι μόνον ευρωπαϊκά (αν και κατά κύριο λόγο πρέπει να είναι), αλλά με συμμετοχή του συνόλου του δυτικού κόσμου – ιδίως των ΗΠΑ, ίσως δε και της Ιαπωνίας. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα θέτει στη διάθεση των γειτονικών της λαών και ένα καθαρά δικό της πρόγραμμα ανασυγκρότησης, της τάξης των 200 εκατομμυρίων δολαρίων. Σημειώνω ότι η προβλεφθείσα από τις ΗΠΑ βοήθεια προς τη Σερβία (που ήταν εν αναστολή μέχρι την προσαγωγή του Μιλόσεβιτς στη δικαιοσύνη) ήταν της τάξης των 50 εκατομμυρίων δολαρίων. Παρά τις αντίξοες συνθήκες εγκατάστασης και λειτουργίας δε, πάνω από δύο δισεκατομμύρια δολάρια έχουν επενδυθεί από ελληνικές επιχειρήσεις.
Πέμπτον: Η δυνατότητα ένταξης στο ΝΑΤΟ πρέπει να παρασχεθεί το συντομότερο σε όσες χώρες δεν παρουσιάζουν σημαντικά εσωτερικά προβλήματα, ή προβλήματα συγκρούσεων με γειτονικές. Ως τέτοιες αναφέρω τη Βουλγαρία, τη Ρουμανία και τη Σλοβενία, ίσως δε και την Κροατία, εφόσον δεν υπάρχει προοπτική εμπλοκής της στη Βοσνία. Η ένταξη στο ΝΑΤΟ ορισμένων χωρών (και η προοπτική ένταξης για όλες τις υπόλοιπες) θα αποτελέσει, μαζί με την προοπτική ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τον έτερο μοχλό της σταδιακής σταθεροποίησής τους.
Έκτον: Μεγάλης σημασίας για την αποτελεσματικότητα της δυτικής στρατηγικής θα είναι η εδραίωση της ευρωπαϊκής κοινής εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής άμυνας. Η Ευρώπη, μετά από δέκα χρόνια είτε απουσίας πολιτικής, είτε πολιτικής ουραγού, είτε πολιτικής σκοπιμοτήτων μεμονωμένων κρατών-μελών της στα Βαλκάνια οφείλει να κατανοήσει τις τραγικές συνέπειες του κενού αυτού.
Έβδομον: Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στο να αποφευχθούν ιδιοτελείς, ή και καλοπροαίρετες,επεμβάσεις γειτονικών χωρών σε τυχόν μέτωπα κρίσεως. Και είναι σημαντικό ότι η Ελλάδα και η Βουλγαρία πχ συμφώνησαν από καιρό να απόσχουν από οιανδήποτε ανάμιξη στο θέμα της FYROM. Η βοήθεια, η στήριξη και η συνδρομή είναι ,βεβαίως, συχνά απαραίτητη. Όμως κάθε βοήθεια ή πρωτοβουλία θα πρέπει να εντάσσεται στα πλαίσια των εκ των προτέρων συμφωνημένων ενεργειών και οργάνων της διεθνούς κοινότητας. Η αρχή αυτή θα πρέπει να ισχύσει και για τις μεγάλες δυνάμεις – που θα πρέπει να αποφύγουν τον πειρασμό της αναγόρευσης συγκεκριμένων κρατών σε προνομιακούς ad hoc συνεργάτες τους.
Όγδοο- και τελευταίο: Θα ήταν σοβαρό σφάλμα αν η όλη επιχείρηση της Δύσης στην περιοχή οδηγήσει – ή εμφανισθεί ότι οδηγεί – στην απομόνωση της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η ιστορία διδάσκει ότι μόνον η ένταξη της Ρωσίας στους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς συνεννόησης (και όχι αντιπαλότητας) μπορεί να οδηγήσει σε μακροπρόθεσμη σταθεροποίηση την περιοχή.
Κυρίεςκαι κύριοι,
Φίλεςκαι φίλοι,
Εξέθεσα οκτώ κατευθυντήριους άξονες οι οποίοι, τόσο κατά τη γνώμη του κόμματός μου, της Νέας Δημοκρατίας, όσον και εμού, θα πρέπει να διέπουν τη συνολική στρατηγική της Δύσης, και ειδικότερα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για την προοπτική ομαλοποίησης και ευημερίας των Βαλκανίων και για τη μελλοντική ανέφελη αφομοίωσή τους στα ευρωπαϊκά πλαίσια. Μέσα απ’ αυτές τις στρατηγικές κατευθύνσεις, με αυξημένη τη συμμετοχή μας, η δράση των γυναικών μπορεί και πρέπει να καταστεί πολύπλευρη και αποτελεσματική. Όργανα και θεσμοί, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Συμβούλιο της Ευρώπης, το Σύμφωνο Σταθερότητας πρέπει να πιεσθούν τόσο από τα κόμματα, όσο και από ενώσεις όπως οι σημερινές διοργανώτριες, ότι η συμμετοχή των γυναικών στον αγώνα αυτόν δεν είναι απλώς ευκταία. Είναι απολύτως αναγκαία. Οι γυναίκες καταλαβαίνουν καλύτερα από κάθε άλλον την αναγκαιότητα και τα αγαθά της ειρήνης, γνωρίζουν να αγωνίζονται γι’αυτήν και απαιτούν ένα ρόλο στο χτίσιμο της αυριανής πολιτικά σταθερής, ευημερούσας και αλληλο-υποστηριζόμενης νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Σας ευχαριστώ.