Έχει η Ευρώπη ένα μήνυμα για τον κόσμο;
Κυρίες και κύριοι,
Είναι μεγάλη μου χαρά που βρίσκομαι σήμερα μαζί σας.
Όποτε επισκέπτομαι την Οξφόρδη θυμάμαι τα λόγια του Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέϊτς: «αναρωτιέμαι αν στην Οξφόρδη, μπορεί να κανείς κάτι άλλο απ΄το να ονειρεύεσαι και να αναπολείς. Είναι τόσο όμορφο μέρος. Θα περίμενε κανείς οι άνθρωποι να τραγουδούν αντί να μιλούν. Είναι… σαν όπερα».
Προφανώς δεν επισκέφτηκε ποτέ το νησί της Κρήτης.
Είναι ακόμη μεγαλύτερη η χαρά μου που βρίσκομαι συγκεκριμένα εδώ στο Κολλέγιο St. Antony’s.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή Όθωνα Αθανασάκη που το έκανε δυνατό. Ανυπομονώ για τη συζήτηση που θα επακολουθήσει.
Κυρίες και κύριοι,
Πρόσφατα – αυτό το καλοκαίρι – έγινα γιαγιά, έτσι αναπόφευκτα, άρχισα να σκέφτομαι ολοένα και περισσότερο το μέλλον, όταν ο εγγονός μου θα φτάσει στην ηλικία σας.
Αναρωτιέμαι, πώς θα είναι ο κόσμος τότε; Υπό κανονικές συνθήκες – αν μπορούν ποτέ να υπάρξουν κανονικές συνθήκες – χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη τα διάφορα καταστροφικά σενάρια που έχουμε ακούσει κατά καιρούς – μπορούν να γίνουν κάποιες πρόχειρες υποθέσεις εργασίας.
Ας πάρουμε λοιπόν μια βαθιά ανάσα κι ας σκεφτούμε τον πλανήτη μας το 2030.
Σύμφωνα με τον νόμο του Moore, η ισχύς των υπολογιστών αναμένεται να διπλασιάζεται κάθε 18 μήνες για τα επόμενα 15 χρόνια. Η ζωή μας θα αλλάξει σε κάθε επίπεδο.
Η οικονομία μας θα αλλάξει ταχύτητα, καθώς θα ωριμάσει η τρίτη βιομηχανική επανάσταση. Σύμφωνα με τη Παγκόσμια Τράπεζα, η ανάπτυξη θα τροφοδοτείται ολοένα και περισσότερα από τις χώρες που σήμερα καλούνται αναπτυσσόμενες, ιδίως τις ασιατικές. Συνολικά το μερίδιό της στην παγκόσμια παραγωγή θα αυξηθεί από το ένα πέμπτο της παγκόσμιας οικονομίας στο ένα τρίτο περίπου.
Ο παγκόσμιος πληθυσμός αναμένεται να αυξηθεί σε 8 δισεκατομμύρια έως το 2030. Η καλή είδηση είναι ότι ο αριθμός των ανθρώπων με εισόδημα κάτω από το ένα δολάριο την ημέρα θα μειωθεί κατά το ήμισυ. Παράλληλα, θα τριπλασιαστεί η μεσαία τάξη. Χώρες τόσο διαφορετικές όπως η Κίνα, το Μεξικό και η Τουρκία θα έχουν βιοτικό επίπεδο κατά μέσο όρο ισοδύναμο με αυτό της Ισπανίας.
Φυσικά τίποτε δεν συμβαίνει χωρίς κόστος.
Η εξέλιξη αυτή συνεπάγεται σημαντικό κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος. Στα δύο τρίτα των αναπτυσσόμενων χωρών, το οικονομικό χάσμα μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών αναμένεται να αυξηθεί. Η Αφρική, η Κεντρική Ασία και η Μέση Ανατολή είναι πιο πιθανό να υστερούν ακόμη περισσότερο.
Θα αυξηθούν δραματικά οι μεταναστευτικές ροές.
Το περιβάλλον θα υποφέρει: πόροι, όπως το νερό, που κάποτε θεωρούσαμε δεδομένους, θα καταστούν πολύτιμα αγαθά.
Η Ευρώπη αναμένεται να υποστεί αυξημένες πιέσεις. Τα παραδοσιακά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα θα αποδειχτούν είτε εξαιρετικά δαπανηρά είτε εξαιρετικά παρωχημένα.
Η Βόρεια Αμερική θα είναι απλά ένας από τους ανταγωνιστές μας, καθώς η Ινδία και η Κίνα θα διεκδικήσουν το μερίδιό τους. Το μερίδιο της Ευρώπης στον παγκόσμιο πληθυσμό θα μειωθεί, ενώ η ενεργειακή εξάρτησή μας θα αυξηθεί.
Προβλέπεται ότι μέχρι το 2030 η Ευρώπη θα εξαρτάται κατά 90% από το πετρέλαιο και κατά 65% από το αέριο.
Αν οι παράγοντες αυτοί προστεθούν στα λίγο-πολύ γνωστά ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε, τις κλιματικές αλλαγές, την τρομοκρατία, την διάδοση των όπλων μαζικής καταστροφής, τις περιφερειακές συγκρούσεις, την αποτυχία των κρατών και το οργανωμένο έγκλημα.
Αυτό θα μπορούσε να είναι ο κόσμος σας.
Το μέλλον θέτει υπό αμφισβήτηση κάποιες από τις πιο βασικές παραδοχές σχετικά με το πώς λειτουργεί ο κόσμος. Θα αντιμετωπίσουμε νέες πραγματικότητες, νέες απειλές. Ο Αϊνστάιν είπε κάποτε ότι«τα προβλήματα δεν λύνονται αν λειτουργούμε στο ίδιο επίπεδο συνειδητότητας που λειτουργούσαμε όταν αυτά εμφανίστηκαν».
Αυτό ισχύει σήμερα περισσότερο από ποτέ.
Χρειαζόμαστε ένα νέο παράδειγμα.
Αρχικά, μπορούμε να συμφωνήσουμε πάνω σε δύο υποθέσεις εργασίας.
Το πρώτο είναι ότι η παραδοσιακή διπλωματία έχει δώσει τη θέση της σε πιο ολοκληρωμένες, πιο σφαιρικές, αν θέλετε, προσεγγίσεις. Υπερισχύουν οι ενσωματωμένες στρατηγικές, καθώς η εξωτερική πολιτική γίνεται όλο και πιο περίπλοκη.
Είναι απαραίτητη μια σειρά εργαλείων από το εμπόριο και το περιβάλλον έως την εκπαίδευση και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η αποτυχία σε ένα μέτωπο οδηγεί σε αποτυχία σε πολλά άλλα.
Ας πάρουμε για παράδειγμα την περίπτωση του Νταρφούρ. Με πολλούς τρόπους το Νταρφούρ μπορεί να συνδεθεί με το ζήτημα των κλιματικών αλλαγών. Οι φρικαλεότητες που συμβαίνουν είναι μείζων προσβολή για όλους εμάς που πιστεύουμε στα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι περιφερειακοί και διεθνείς οργανισμοί, όπως η Αφρικανική Ένωση και τα Ηνωμένα Έθνη συμμετέχουν στην προσπάθεια ειρήνευσης.
Δεύτερον, και αυτό βέβαια συνδέεται με το πρώτο, η απόσταση που υπήρχε μεταξύ των εξωτερικών και εσωτερικών προβλημάτων έχει εξανεμιστεί εδώ και καιρό. Δεν πρόκειται να επεκταθώ ιδιαίτερα πάνω σε αυτό το σημείο, καθώς πιστεύω ότι έχει γίνει πολύς λόγος για την καλή και την κακή όψη της παγκοσμιοποίησης. Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα προσφέρεται από το επιφανειακά ασύνδετο ζεύγος του Ιράκ και της Ελλάδας. Για τους περισσότερους Έλληνες, το Ιράκ θα μπορούσε να είναι απλώς μια τραγωδία σε μια μακρινή χώρα που εκτυλίσσεται στην οθόνη της τηλεόρασης.
Ωστόσο, δεν χρειάζεται ιδιαίτερη προσπάθεια για να συνδέσουμε άμεσα την κατάσταση στο Ιράκ συνδέεται άμεσα με μια πραγματική πρόκληση που αντιμετωπίζει η Ελλάδα και ολόκληρη η Ευρώπη. Τη στιγμή που μιλάμε, εκτιμάται ότι 140.000 άτομα περιμένουν στις ακτές της Τουρκίας να διέλθουν παράνομα τα ελληνικά, και κατ’επέκταση ευρωπαϊκά, σύνορα. Και στην πλειονότητά τους τα άτομα αυτά είναι πρόσφυγες από το Ιράκ.
Κυρίες και κύριοι,
Αν θέλουμε να είμαστε έτοιμοι για το 2030, χρειάζεται να ζητάμε ανοικτό πνεύμα από τους άλλους και από τους εαυτούς μας. Μια παγκόσμια Ευρώπη πρέπει να προσαρμόζεται στις ανάγκες μας, να προστατεύει τα συμφέροντά της και να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των πολιτών της.
Προκειμένου να το επιτύχουμε αυτό, πρέπει να αξιοποιήσουμε στο έπακρο τους δεσμούς μας και να εκφράσουμε ένα κοινό όραμα.
Στην καρδιά του νέου παραδείγματος βρίσκεται μια πιο συνεκτική και αποτελεσματική Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αυτό είναι η πολιτική πρόταση που σας φέρνω σήμερα. Αυτό είναι το νέο μας σύνορο.
Η Ευρώπη χρειάζεται να ανοίξει πόρτες και να σπάσει φραγμούς, είτε πρόκειται για φραγμούς στο εμπόριο και τις επενδύσεις, είτε πρόκειται για φραγμούς στην ελευθερία έκφρασης και στη δημοκρατία, ή γενικότερα για φραγμούς στην πρόοδο.
Κυρίες και κύριοι,
Η Ευρώπη σήμερα έχει κάθε λόγο να αντιμετωπίζει τον κόσμο με αυτοπεποίθηση.
Από τη σκοπιά της οικονομίας, το ευρωπαϊκό εγχείρημα αποδεικνύεται επιτυχές, καθώς η κοινή αγορά αποδεικνύεται μια συμπαγής βάση για οικονομική ανάπτυξη. Η ΕΕ είναι παγκοσμίως ο μεγαλύτερος εξαγωγέας αγαθών και υπηρεσιών, ο μεγαλύτερος εισαγωγέας αγαθών και ενέργειας, και ο μεγαλύτερος δωρητής αναπτυξιακής βοήθειας.
Από πολιτική σκοπιά, έχουμε επιτέλους κατορθώσει να βρούμε το δρόμο για να εξέλθουμε από το θεσμικό αδιέξοδο. Μετά από έξι χρόνια διαλόγου, εσωτερικής αναζήτησης, αρνητικών δημοψηφισμάτων, περισυλλογής, και τέλος, περισσότερου διαλόγου και διαπραγματεύσεων μέχρι τις πρωινές ώρες μεταξύ των Ευρωπαίων ηγετών, η Ένωση έχει κατορθώσει να απαλλαχθεί από τα προβλήματά της.
Κατανοώ ότι κάποιοι στη χώρα αυτή έχουν χαρακτηρίσει την Συνθήκη της Λισαβόνας ως την μεγαλύτερη προσβολή της κρατικής κυριαρχίας μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Επιτρέψτε μου να επιμείνω, ωστόσο, ότι η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη που πρόκειται να υπογραφεί στα μέσα Δεκεμβρίου θα καταστήσει τους ευρωπαϊκούς θεσμούς πιο αποτελεσματικού και θα συμβάλει σημαντικά στην βελτιστοποίηση της λήψης των αποφάσεων.
Ήρθε η ώρα να προχωρήσουμε, επιστρέφοντας στον πραγματικό κόσμο, όπου τα πραγματικά πολιτικά ζητήματα απαιτούν την προσοχή μας.
Ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για πολιτική.
Το 2030, κοιτώντας πίσω, ίσως να μας κρίνετε για την αδυναμία ή την επιτυχία μας σε τρία επίπεδα:
– τη αειφόρο ανάπτυξη,
– την ενέργεια και το περιβάλλον,
– την ασφάλεια και τις εξωτερικές μας σχέσεις.
Στο κέντρο της αειφόρου ανάπτυξης, βρίσκεται μακροπρόθεσμα το τρίγωνο της γνώσης: έρευνα, εκπαίδευση, καινοτομία.
Πρέπει να βρούμε το κλειδί για την πλήρη αξιοποίηση του δυναμικού της Ευρώπης.
Θα ήθελα, ωστόσο, να γίνω πιο σαφής.
Αν και σίγουρα η κρατική βοήθεια έχει τη δική της θέση, το εγχείρημα αυτό δεν μπορεί να τύχει κεντρικού σχεδιασμού. Ο ιδιωτικός τομέας χρειάζεται να ενδυναμωθεί και παράλληλα να διευκολυνθεί η μεταφορά γνώσεων σε όλα τα επίπεδα, οριζοντίως και καθέτως. Πρόκειται για ένα κεντρικό δίδαγμα που αντλήσαμε από την ανανεωμένη στρατηγική της Λισαβόνας, η οποία επικεντρώνεται περισσότερο στην ανάπτυξη και την απασχόληση μέσω της απλούστευσης και της εθνικής ιδιοκτησίας.
Σχετικά με την ενέργεια και το περιβάλλον, είμαι περήφανη που η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει μια σειρά φιλόδοξων στόχων σχετικά με τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Παράλληλα, στοχεύουμε να δημιουργήσουμε μια πραγματική εσωτερική αγορά ενέργειας και να ενισχύσουμε την αποτελεσματική ρύθμιση. Η Ευρώπη βρίσκεται στην πρώτη γραμμή, προσπαθώντας να επιτύχει μια μείωση κατά 30% των εκπομπών από τις αναπτυσσόμενες χώρες μέχρι το 2020. Και δίνει το ηγετικό παράδειγμα καθώς έχει η ίδια δεσμευθεί να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 20% έως το 2020.
Στη συνδιάσκεψη του Μπαλί το Δεκέμβριο, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μιλήσει με μια φωνή, καλώντας για τον καθορισμό δεσμευτικών στόχων μετά το 2012. Στην Ινδονησία, ο στόχος μας θα είναι να καταρτίσουμε ένα οδικό χάρτη, ο οποίος θα παράσχει το γενικό πλαίσιο για τις διαπραγματεύσεις βάσει κοινών αρχών, ώστε να επιτευχθεί μια φιλόδοξη συμφωνία στην Κοπεγχάγη το 2009.
Ας μιλήσουμε τώρα για την ασφάλεια και τις εξωτερικές σχέσεις. Πρόσφατα, ανταποκριτής του BBC αναρωτήθηκε εάν οι τύραννοι τρέμουν όταν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καταγγέλλει τα ατοπήματά τους. Ίσως όχι και τόσοι…
Σίγουρα όμως, δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω μαζί του, ότι λίγοι συνειδητοποιούν πόσο σοβαρά παίρνουν την ΕΕ στην Αφρική, Ασία και Μέση Ανατολή. Πράγματι, με εκπλήσσει συνεχώς η ζήτηση που υπάρχει για την Ευρώπη παγκοσμίως. Όπου κι αν ταξιδεύω, είτε είναι στη Μέση Ανατολή, την Ασία ή την Αφρική, οι άνθρωποι ζητάνε περισσότερη – κι όχι λιγότερη – Ευρώπη. Κανένα από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ –ακόμη και τα πιο ισχυρά – δεν μπορεί να είναι πραγματικά αποτελεσματικό ή να διαδραματίσει έστω κάποιον ουσιαστικό ρόλο, όταν δρα μόνο του.
Δυστυχώς, προσκόπτουν στις έννοιες της κυριαρχίας και της εθνικής περηφάνιας.
Μέχρις έναν ορισμένο βαθμό, κάτι τέτοιο είναι φυσιολογικό. Η εξωτερική πολιτική βρίσκεται στην καρδιά του κράτους έθνους. Πράγματι – κι αυτό είναι μόνο ένα παράδειγμα ανάμεσα σε πολλά άλλα – τα κράτη μέλη της ΕΕ εξακολουθούν να συμμετέχουν σε άλλα δίκτυα κρατών βάσει της κοινής τους ιστορίας, της γλώσσας, του πολιτισμού, της γεωγραφίας ή των κοινών τους πολιτικών στοιχείων.
Για παράδειγμα, οι δεσμοί της Ισπανίας με την Λατινική Αμερική, οι δεσμοί της Βρετανίας και της Γαλλίας με τον αγγλόφωνο και γαλλόφωνο κόσμο, αντίστοιχα.
Υπό το πρίσμα αυτό, οι διχασμοί που υπάρχουν μεταξύ των κρατών μελών είναι αναπόφευκτοι. Πολύ συχνά, θυσιάζουμε εύκολα την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη στο βωμό των εθνικών μας (συχνά ταπεινών) συμφερόντων. Κι ακόμη χειρότερα, τείνουμε, συχνά μηχανικά, να λαμβάνουμε θέσεις που επηρεάζονται από τρίτους.
Φυσικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι μια πλήρης Ομοσπονδία.
Για να είμαστε ρεαλιστές, η έννοια των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης παραμένει άπιαστο όνειρο.
Αυτό που μπορούμε να πετύχουμε είναι μια κοινή, κι όχι μια ενιαία, πολιτική.
Θα υπάρχουν πάντα διαφορετικές απόψεις. Σε τελική ανάλυση, η Ευρώπη πάντα προχωρούσε μπροστά μέσω της συναίνεσης.
Ας μη γελιόμαστε, το μεγαλύτερο καθήκον, η μεγαλύτερη πρόκληση της Ευρώπης είναι να μιλάει με μια φωνή, είτε συμφωνούμε είτε διαφωνούμε με τους παγκόσμιους ή διαντλαντικούς εταίρους μας.
Η διεθνής πολιτική δεν είναι παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. Η παρουσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν θα παραγκωνίσει κανέναν. Το ΝΑΤΟ δεν θα χάσει το λόγο ύπαρξής του. Η Ατλαντική Συμμαχία – στην οποία συμμετέχουν 25 από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ – καθορίζει, σε κάποιο βαθμό, την αντίληψή μας για μια κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική. Παράλληλα, αποτελεί ένα λειτουργικό πολυμερές φόρουμ και ενσαρκώνει μια δυνατή και ζωντανή διαντλαντική σχέση.
Προκειμένου να αντιμετωπίσουμε τις περιφερειακές και άλλες προκλήσεις, χρειάζεται να διαμορφώσουμε όσο το πλέον πρόσφορο διαμοιρασμό εξουσιών, με τον καθένα από μας να αναλαμβάνει τις ευθύνες που του ταιριάζουν περισσότερο. Στο πλαίσιο αυτό, η ήπια δύναμη της Ευρώπης είναι, φυσικά, επιθυμητό συνεπακόλουθο της αμερικανικής στρατιωτικής ισχύος.
Ωστόσο, η Ευρώπη πρέπει να αναπτύξει τις δυνατότητές της, όπως ήδη το πράττει με αργούς ρυθμούς. Κάτι τέτοιο είναι ζωτικής σημασίας, ιδίως στις περιοχές όπου μόνο η Ευρώπη μπορεί να αποτελέσει έναν αποδεκτό διαμεσολαβητή. Αυτό είναι το δίδαγμα που αντλήσαμε από τα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή.
Κυρίες και κύριοι,
Όπως είπε ο Ουίνστον Τσώρτσιλ: «ο πολιτικός χρειάζεται την ικανότητα να προβλέπει τι θα γίνει αύριο, την επόμενη εβδομάδα, τον επόμενο μήνα, αλλά και του χρόνου. Και να έχει κατόπιν τη δυνατότητα να εξηγήσει γιατί δεν έγινε».
Τα συνετά αυτά λόγια θα ήταν καλό να θυμόμαστε όλοι εμείς οι πολιτικοί.
Σήμερα, πήρα ένα μεγάλο ρίσκο μιλώντας σας για τον κόσμο του 2030.
Μίλησα επίσης, και παραθέτω και πάλι τον Ουίνστον Τσώρτσιλ, για τη δική μας «αυτοκρατορία του νου».
Κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το τι μας επιφυλάσσει το μέλλον.
Μπορούμε, ωστόσο, να προετοιμαστούμε όσο καλύτερα μπορούμε βάσει των γνώσεων και των δυνατοτήτων που διαθέτουμε.
Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.