« Αντιμετωπίζοντας νέες προκλήσεις: η προοπτική της Ελλάδας »
Κυρίες και Κύριοι,
Πρώτα απ’όλα, θα ήθελα να ευχαριστήσω το Γαλλικό Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων για τη θερμή πρόσκλησή του και την ευκαιρία που μου δίνει να απευθυνθώ σε τόσο διακεκριμένους προσκεκλημένους. Από τη δημιουργία του Γαλλικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων το 1979, τα μέλη του βοήθησαν στην καλύτερη κατανόηση των διεθνών σχέσεων στη Γαλλία και με μεγάλη μου χαρά διαπιστώνω ότι συνεχίζουν προς αυτή την κατεύθυνση.
Το ενδιαφέρον της Γαλλίας για τα παγκόσμια θέματα αποδείχθηκε πρόσφατα με τις δράσεις της Γαλλικής Προεδρίας στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Λόγω της θέσης της Γαλλίας στην καρδιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την ίδρυσή της δεν είναι άξιον απορίας που η Γαλλική Προεδρία έχει πετύχει τόσο καλά αποτελέσματα. Η Γαλλία κράτησε τον λόγο της: η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι μόνο παρούσα στη διεθνή σκηνή, αλλά παίζει πρωτεύοντα ρόλο.
Σε έναν ολοένα μεταβαλλόμενο κόσμο, οι μελέτες και η έρευνα σχετικά με διεθνή ζητήματα είναι καθοριστικής σημασίας. Εάν δεν κατανοήσουμε τις σημερινές προκλήσεις, δεν θα μπορέσουμε να τις αντιμετωπίσουμε.
Σήμερα, αντιμετωπίζουμε παγκόσμια οικονομική ρευστότητα, εξάπλωση της φτώχειας, υπανάπτυξη, έξαρση του οργανωμένου εγκλήματος, κλιματικές αλλαγές και το φαινόμενο της τρομοκρατίας. Και όπως αποδείχθηκε με την πρόσφατη κρίση στον Καύκασο, οι συγκρούσεις καραδοκούν πάντα.
Η προφανής ανικανότητα της διεθνούς κοινότητας να συμφωνήσει σε άμεσες λύσεις σ’ αυτά τα προβλήματα προκάλεσε ανησυχία παγκοσμίως. Και για να είμαστε ειλικρινείς, η προφανής ανικανότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να μιλήσει με μία φωνή προκάλεσε επίσης ανησυχία στους κόλπους της. Προκάλεσε αμφιβολίες ως προς τη διαχρονικότητα των κοινών μας ιδεωδών, αρχών και οργάνων.
Καύκασος
Κυρίες και Κύριοι,
Κατά τη διάρκεια της πρόσφατης κρίσης στον Καύκασο, πετύχαμε θετικές εξελίξεις χάρη στην αποτελεσματικότητα μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης με επικεφαλής τη Γαλλία. Η Ευρώπη κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου να αποφευχθεί ένας νέος ψυχρός πόλεμος. Η μεγαλύτερη πρόκληση που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε είναι να εντάξουμε όσο το δυνατόν καλύτερα τις νέες δυνάμεις, όπως τη Ρωσία, την Ινδία και την Κίνα, στο υπάρχον παγκόσμιο σύστημα. Η πρόσφατη εμπειρία και η ιστορία της ηπείρου μας απέδειξαν πως η απομόνωση ενός κράτους ενέχει κινδύνους, όποιο κράτος και αν είναι αυτό. Είμαστε σθεναρά προσηλωμένοι στο διάλογο. Πιστεύουμε πως εάν καλλιεργήσουμε δεσμούς και προάγουμε μια πολυεπίπεδη δέσμευση θα μπορέσουν οι διεθνείς σχέσεις να παραμείνουν ειρηνικές. Είναι σαφές πως πρέπει να ενισχύσουμε τη δέσμευση σε όλα τα επίπεδα. Διότι χάρη στους δεσμούς αυτούς μπορούμε να ασκήσουμε επιρροή. Χωρίς αυτή τη δέσμευση, καμία επιρροή δεν είναι δυνατή.
Η γρήγορη αντίδρασή μας κατά τη διάρκεια της κρίσης στον Καύκασο δεν συγκρίνεται με την αντίδραση που είχαμε το 2003, κατά τη διάρκεια της κρίσης στο Ιράκ. Στην περίπτωση του Καυκάσου, η Ευρωπαϊκή Ένωση καταδίκασε, σε μια έκτακτη συνεδρίαση, την αναγνώριση της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας από την Ρωσία και επανέλαβε ότι μια ειρηνική και βιώσιμη επίλυση της κρίσης στην Γεωργία θα πρέπει να θεμελιωθεί πάνω στον πλήρη σεβασμό των αρχών της ανεξαρτησίας, της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας. Το 2003, δεν υπήρξε ομόφωνη θέση, διότι η Ευρώπη ήταν χωρισμένη σε δυο ομάδες. Μια διαίρεση που πολλοί θεώρησαν ως διαχωρισμό ανάμεσα στην “παλαιά” Ευρώπη και τη “νέα” Ευρώπη, με απολύτως αντίθετες θέσεις και αντιδράσεις όσον αφορά τον πόλεμο στο Ιράκ.
Η κρίση στον Καύκασο φανέρωσε την ύπαρξη ενός κενού, το οποίο καλείται να καλύψει η Ευρώπη. Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών μου ανά τον κόσμο, στην Αφρική, την Ασία ή τις γειτονικές χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, διαπιστώνω με έκπληξη πώς όλοι αναζητούν περισσότερη Ευρώπη και περισσότερη ευρωπαϊκή δέσμευση σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο. Μια ενιαία Ευρώπη, η οποία μιλάει με μια φωνή, μπορεί να αποδειχθεί – ακόμη και σε τέτοιες αντίξοες συνθήκες – θετικός και εποικοδομητικός παράγοντας.
Ευρωπαϊκά ζητήματα
Τα πράγματα είναι διαφορετικά όσον αφορά τα εσωτερικά ζητήματα. Τα ευρωπαϊκά κράτη βρίσκονται αντιμέτωπα με κρίσιμα προβλήματα, όπως η αστάθεια των εθνικών οικονομιών, οι κοινωνικές εντάσεις και η δυσαρέσκεια των πολιτών. Έτσι δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση κρίνεται υπεύθυνη γι’αυτή την κατάσταση και ότι οι πολίτες με τη σειρά τους βλέπουν με απαισιοδοξία το μέλλον τους. Η καθημερινή τους ζωή μαστίζεται από κοινωνικο-οικονομικά προβλήματα τα οποία συντηρούν την λαϊκή πεποίθηση ότι η ευθύνη βαρύνει την ελίτ των Βρυξελλών.
Δεν θα αποκαλούσα αυτή την κατάσταση κρίση αλλά προς αυτή την κατεύθυνση οδεύουμε. Η άνοδος των τιμών στην Ευρωπαϊκή Ένωση επέφερε μείωση της κατανάλωσης και των εξαγωγών. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας, το ποσοστό οικονομικής ανάπτυξης στη Γερμανία – που είναι η μεγαλύτερη οικονομία στην Ευρώπη – παρουσίασε σημαντική μείωση. Όσον αφορά τη Γαλλία, το ποσοστό ανάπτυξης σημείωσε πτώση κατά 0,3% κατά τη διάρκεια του τριμήνου μέχρι τον Ιούνιο 2008.
Με άλλα λόγια, διανύουμε μια περίοδο ύφεσης σε διάφορα επίπεδα παρά τις επιτυχίες που σημείωσε η Ευρώπη. Οι ευρωπαίοι πολίτες βλέπουν την Ευρώπη σαν τον αποδιοπομπαίο τράγο που ευθύνεται για όλα τα δεινά, την παγκοσμιοποίηση και τον εκσυγχρονισμό.
Το ιρλανδικό «όχι» στη Συνθήκη της Λισαβόνας αποτελεί την πιο πρόσφατη απόδειξη αυτής της αρνητικής στάσης. Η άρτια οργανωμένη εκστρατεία υπέρ του «όχι» ήταν πολύ πιο πειστική για την πλειονότητα του ιρλανδικού εκλογικού σώματος. Οι υποστηρικτές του «όχι» εκμεταλλεύτηκαν περισσότερο τους φόβους παρά τις ελπίδες και εστίασαν περισσότερο στις μισές αλήθειες και τα ψέματα παρά σε στοιχεία και αριθμούς. Η εκστρατεία αυτή εξυπηρέτησε τα κεκτημένα δικαιώματα των μέσων μαζικής ενημέρωσης και των επιχειρηματικών κύκλων της χώρας.
Κάποιοι θα αντιτάξουν ότι οι Ιρλανδοί επιχείρησαν να σταματήσουν το ευρωπαϊκό εγχείρημα απορρίπτοντας τη Συνθήκη της Λισαβόνας. Ή μήπως δεν έγινε έτσι; Αναμφίβολα, πρέπει να υπενθυμιστεί ότι μια κρίση δεν παρουσιάζει μόνο κινδύνους αλλά και ευκαιρίες. Ήρθε η στιγμή να στρέψουμε το βλέμμα μας προς το παρελθόν και να θυμηθούμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έφθασε εδώ που είναι με πολύ σκληρή δουλειά.
Ο Ιούνιος 2009, περίοδος κατά την οποία θα διεξαχθούν οι επόμενες ευρωπαϊκές εκλογές, σηματοδοτεί την λήξη μιας εκστρατείας με στόχο την ανάκτηση της εμπιστοσύνης της κοινής γνώμης.
Ένα μικρό ποσοστό συμμετοχής ή η νίκη των αντιπάλων της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης θα υπονομεύσουν το ευρωπαϊκό εγχείρημα και θα καλλιεργήσουν αυτό το κλίμα της κρίσης. Για να πείσουμε τους Ευρωπαίους ότι τα συμφέροντά τους θα εξυπηρετηθούν καλύτερα κάτω από μια ενιαία ευρωπαϊκή ομπρέλα θα πρέπει να πείσουμε τους πιο ευάλωτους. Ο μόνος τρόπος να το πετύχουμε αυτό είναι να διεξάγουμε ειλικρινή συζήτηση σχετικά με τις νίκες και τις ήττες της Ένωσής μας.
Ας αφήσουμε λοιπόν την «ευρωγλώσσα», τις εποικοδομητικές ή καταστροφικές ασάφειες και τη διπλωματική ζαργκόν που παρεμποδίζουν την επικοινωνία. Ας μιλήσουμε με ειλικρίνεια για τους χίλιους τρόπους με τους οποίους η Ευρώπη επηρεάζει την καθημερινή μας ζωή. Ας συσπειρωθούμε, ας βάλουμε κάτω τα προβλήματά μας και ας βρούμε μόνιμες λύσεις.
Αυτό που καταφέραμε κατά την κρίση στη Γεωργία ενώ βρισκόμασταν υπό συνθήκες πίεσης, μπορούμε και πρέπει να το κάνουμε και εν καιρώ ειρήνης, να πείσουμε δηλαδή τις κοινωνίες ότι τα εθνικά μας συμφέροντα εξυπηρετούνται καλύτερα κάτω από μια ενιαία ευρωπαϊκή ομπρέλα.
Στην πολιτική όπως και την ιστορία, δεν μπορούμε να είμαστε άπραγοι. Όποιος δεν προχωρά, υποχωρεί. Τη δεδομένη στιγμή, η Ευρώπη έχει να επιλέξει ανάμεσα σε δύο δρόμους: να εγκαταλείψει και να περιοριστεί σε έναν οργανισμό ελεύθερων συναλλαγών σε μια αγορά ολοένα και περισσότερου οικονομικού χαρακτήρα, ή ακόμα χειρότερα να υποχωρήσει προς μεμονωμένες εθνικές οντότητες, καλλιεργώντας μια νοοτροπία εσωστρέφειας που δεν ευνοεί καθόλου την πρόοδο, ή να διευρύνει το πνεύμα και τα σύνορά μας, να μας ενθαρρύνει με αμοιβαίο τρόπο μέσω του θεμιτού ανταγωνισμού και να χρησιμοποιήσει δυναμικά όλες αυτές τις μεμονωμένες εθνικές δυνάμεις όλων των ενεχομένων μερών και να οικοδομήσει το μέλλον μας σε μια Ένωση που θα ενισχύεται όλο και περισσότερο.
Νοτιοανατολική Ευρώπη
Ως Ελληνίδα, δεν μπορώ να μην αναφέρω τη γειτονιά μας, τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, μια περιοχή η οποία καλείται να αντιμετωπίσει κοινωνικοοικονομικές προκλήσεις. Τα Βαλκάνια έχουν ως επί το πλείστον κληρονομήσει συρράξεις, χαλαρό κράτος δικαίου και κακές οικονομικές επιδόσεις. Μπορούμε να διορθώσουμε την κατάσταση υιοθετώντας μια ολοκληρωμένη ελπιδοφόρα και αισιόδοξη προσέγγιση για ολόκληρη την περιοχή. Όπως έλεγε εξάλλου και ο Αριστοτέλης, «πενία τέχνας κατεργάζεται»..
Δεδομένης της πραγματικότητας στην περιοχή, έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος αλλά μένει ακόμη πολύς δρόμος μπροστά μας. Με ιδιαίτερη χαρά, η Ελλάδα καλωσόρισε την Ρουμανία και την Βουλγαρία στην ευρωπαϊκή οικογένεια το 2007 και υποστήριξε την ένταξή τους, και με ιδιαίτερη ικανοποίηση χαιρέτισε την υπογραφή του πρωτοκόλλου ένταξης της Αλβανίας και της Κροατίας, το οποίο επιτρέπει την ένταξή τους στο ΝΑΤΟ το ερχόμενο έτος. Αυτές οι ελπιδοφόρες εξελίξεις μεταφέρουν ένα μήνυμα υπέρ της οικονομικής και κοινωνικής σταθερότητας στην περιοχή.
Ο μοναδικός τρόπος για να υπάρξει σταθερότητα στις χώρες της περιοχής είναι η ένταξη στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ. Θεωρούμε ότι τα έθνη των Βαλκανίων έχουν πραγματικά δεσμευτεί υπέρ του ευρωπαϊκού τους μέλλοντος. Αυτή η αισιοδοξία και αυτή η πίστη υπέρ των ιδεωδών και των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης μαρτυρούν το γεγονός ότι η απάντηση στην ευρωπαϊκή απαισιοδοξία, στο χειμώνα δυσαρέσκειας που περάσαμε, είναι «περισσότερη» και όχι «λιγότερη Ευρώπη». Τα κράτη μας συμμετέχουν στο πιο πετυχημένο αδιαμφισβήτητα πολιτικό εγχείρημα που έχει υλοποιηθεί ποτέ. Για το λόγο αυτό, το μήνυμα που πρέπει να στείλουμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στις υποψήφιες προς ένταξη χώρες πρέπει να είναι σαφές. Ο δρόμος που οδηγεί στην Ευρώπη είναι δύσκολος, απαιτητικός, αλλά συνάμα εμπλουτίζει τα υποψήφια κράτη. Έχει καταλυτική επίδραση σε όσους φτάνουν στο τέρμα.
Σερβία/Κόσοβο
Θα ήθελα να αναφερθώ στο Κόσοβο, το οποίο παραμένει σήμερα μια ευάλωτη μεταπολεμική ζώνη, η οποία χαρακτηρίζεται από περιπλοκότητες και εντάσεις.
Αυτό που χρειάζεται το Κόσοβο είναι μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Πιστεύουμε ότι οι ευρωπαίοι εταίροι μας συμμερίζονται αυτή μας την πεποίθηση σχετικά με το μέλλον του Κοσόβου και η Ελλάδα συμμετέχει στην αποστολή της ΕΕ στο Κόσοβο. Η σταθερότητα του Κοσόβου μας αφορά όλους.
Υποστηρίζουμε επίσης την κυβέρνηση της Σερβίας. Απέδειξε τις ευρωπαϊκές της φιλοδοξίες δρώντας με συνέπεια σε διεθνή ζητήματα. Απέδειξε την προσήλωσή της στις αρχές του διεθνούς δικαίου συλλαμβάνοντας τον Ράντοβαν Κάρατζιτς και παραπέμποντάς τον στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Σκόπια
Όπως γνωρίζουν οι περισσότεροι από εσάς, η Ελλάδα βρίσκεται εδώ και 15 χρόνια σε διαπραγματεύσεις με την Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας σχετικά με το όνομα αυτής. Μας ανησυχεί έντονα η απόπειρα μονοπώλησης του ονόματος «Μακεδονία» από τα Σκόπια. Ο αγώνας μας δεν οφείλεται σε καθαρά συναισθηματικούς λόγους. Στην πραγματικότητα, από γεωγραφικής άποψης, πάνω από το 50% της γεωγραφικής περιοχής της Μακεδονίας βρίσκεται στην Ελλάδα. Εάν δεν επιλυθεί το ζήτημα αυτό, τα Σκόπια δεν θα μπορέσουν να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ.
Η Ελλάδα παρείχε συστηματικά πολιτική και οικονομική υποστήριξη στα Σκόπια. Σαφής μας στόχος είναι να βρεθεί μια – εδώ και μεγάλο διάστημα καθυστερημένη – αμοιβαία αποδεκτή λύση σύνθετης ονομασίας με γεωγραφικό προσδιορισμό του όρου Μακεδονία, έναντι όλων. Ευελπιστούμε ότι θα βρεθεί μια λύση που θα ωφελήσει τόσο τα Σκόπια όσο και την Ελλάδα.
Τουρκία
Αυτό που ζητά η Ελλάδα από τους γείτονές της, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας, είναι ο σεβασμός του συνόλου των ευρωπαϊκών αξιών. Πιστεύουμε σθεναρά ότι η σταθερότητα όλων μας μπορεί να διασφαλιστεί μόνο μέσα από σχέσεις καλής γειτονίας.
Προς το σκοπό αυτό, η Ελλάδα έχει εδώ και καιρό αποδείξει τη θέλησή της να δει την Τουρκία να γίνεται πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της Τουρκίας συμβάλει στην ειρήνη και στην ευημερία της ευρύτερης περιοχής.
Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να πω ότι δεν συμφωνώ με τον φίλο μου Νικολά Σαρκοζί, ο οποίος έχει επανειλημμένα εκφράσει την αντίθεσή του στην υποψηφιότητα της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση υποστηρίζοντας την εγκαθίδρυση μιας ειδικής σχέσης. Μια δημοκρατική Τουρκία θα είναι πλεονέκτημα για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Εξάλλου, θα απαντούσα σε όσους αντιτίθενται στην ένταξη ενός μουσουλμανικού κράτους ότι στο πολυθρησκευτικό κόσμο στον οποίο ζούμε, η επιμονή στη διατήρηση μιας χριστιανικής Ευρώπης είναι δείγμα οπισθοδρομικών τάσεων, πόσω μάλλον δεδομένου ότι πρόκειται για μια αντίφαση σε σχέση με την παρούσα σύνθεση των κοινωνιών των περισσότερων κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Από την πλευρά μου, θα ήθελα να πω ότι το κοινοτικό κεκτημένο είναι ένα ζήτημα πολύ πιο σημαντικό από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις εκατομμυρίων Τούρκων. Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν προϋποθέτει μόνο την πλήρη αποδοχή και εφαρμογή του κοινοτικού κεκτημένου αλλά και τον σεβασμό των αξιών μας και των θρησκευτικών μας δικαιωμάτων.
Η μη αναγνώριση ενός κράτους μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης παραβιάζει κατάφωρα τις ευρωπαϊκές αρχές και αξίες. Η Τουρκία δείχνει μια αμφίσημη θέση: Θέλει να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση μεν, αλλά δεν έχει αναγνωρίσει ακόμη ένα από τα κράτη μέλη της. Η Τουρκία πρέπει να καταλάβει ότι δεν υπάρχει Ευρώπη «α λα καρτ».
Κύπρος
Μετά από τριάντα χρόνια τουρκικής κατοχής, υπάρχει φυσικά ένας στενός δεσμός μεταξύ της κατάστασης στην Κύπρο και των σχέσεών μας με την Τουρκία. Πιστεύουμε ότι είναι απαραίτητη η εξεύρεση μιας δίκαιης και βιώσιμης λύσης με σκοπό την επανένωση της νήσου. Μόνο έτσι η Τουρκία θα μπορέσει να φτάσει στο τέρμα μιας δύσκολης πορείας που θα την οδηγήσει στην Ευρώπη. Μιας λύσης από τη βάση προς την κορυφή που θα επιτρέπει τόσο στους Ελληνοκυπρίους όσο και στους Τουρκοκυπρίους να ζήσουν αρμονικά και να ευημερήσουν. Μια νέα λύση, η οποία θα λάβει υπόψη της το γεγονός ότι η Κύπρος είναι σήμερα μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ότι οι αρχές και οι κανόνες της Ένωσης πρέπει να εφαρμοστούν.
Σε αυτό το πνεύμα χαιρετίζουμε την έναρξη των συνομιλιών ανάμεσα στα δύο μέρη που σηματοδοτεί την έναρξη μια νέας προσπάθειας υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών για την επίτευξη λύσης. Ελπίζουμε αυτή η προσπάθεια να έχει αίσια έκβαση, με την αποκατάσταση της αδικίας στην Κύπρο, το τέλος της διχοτόμησης του νησιού και την επανένωση του, στη βάση μιας διζωνικής και δικοινοτικής Ομοσπονδίας.
Κυρίες και Κύριοι,
Κλείνοντας θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι διανύουμε σήμερα μια μεταβατική περίοδο αλλαγών. Αποτελούμε μέρος μιας Ευρώπης που αλλάζει για τον απλούστατο λόγο ότι ο κόσμος που μας περιβάλλει αλλάζει. Καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε νέες προκλήσεις σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Η Ένωσή μας είναι ισχυρή και έχουμε ένα κοινό ευρωπαϊκό όραμα. Η δύναμή της πηγάζει από τον πλουραλισμό της. Έχουμε την πολιτική βούληση και το κουράγιο να προχωρήσουμε.
Σας ευχαριστώ.