Διασχίζοντας την προηγούμενη εβδομάδα την πόλη των Παρισίων, τίποτα δεν έμοιαζε να έχει αλλάξει στη χώρα που γνώριζα. Οι ίδιοι μεγάλοι δρόμοι, τα ίδια εντυπωσιακά οσμανικά κτήρια. Η πόλη, μάλιστα, εκείνη την ημέρα, θα κινούταν σε ρυθμούς απεργίας, ένα ακόμα τυπικό γνώρισμα της γαλλικής κοινωνίας, κι έτσι οι προετοιμασίες από το πρωί ήταν τόσο εντατικές όσο και οικίες: τα τεράστια μπαλόνια με τα διακριτικά των συνδικάτων, οι σημαίες πάνω στα τρακτέρ, τα κίτρινα και πορτοκαλί γιλέκα, τα δυναμικά τραγούδια στα μεγάλα ηχεία.
Από τη νοσταλγική παρατήρηση από το παράθυρο του αυτοκινήτου με έβγαλε ο Αφρικανός οδηγός ταξί, ο οποίος με αδιαφορία μου είπε, «τα συνδικάτα δεν κάνουν τίποτα για εμάς, μόνο η Λεπέν μπορεί να μας βοηθήσει». Ήταν η υπενθύμιση ότι βρισκόμαστε στη Γαλλία του 2025.
Η Γαλλία μετά την επανάσταση, η Γαλλία που έζησα εγώ, ήταν μια Γαλλία που είχε θεμελιωθεί επάνω στην ακεραιότητα αυτού που αποκαλούμε «L’État-nation»: μία δημοκρατία, μία γλώσσα, ένας λαός.
Αυτό το μοντέλο στηρίζεται στις αρχές της καθολικής ιδιότητας του πολίτη, της ισότητας, της κοσμικότητας (laïcité) και της πολιτισμικής ενότητας. Η ποικιλομορφία αναγνωρίζεται, αλλά η δημόσια σφαίρα οφείλει να παραμένει ουδέτερη και κοινή, δομημένη γύρω από μια κοινή γλώσσα και μια κοινή πολιτειακή ταυτότητα.
Ένα από τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα αυτού του μοντέλου είναι η δια νόμου απαγόρευση συλλογής στοιχείων και δημοσίευσης στατιστικών από το κράτος για τις διαφορετικές εθνικότητες και θρησκείες μέσα στη Γαλλία. Το ρεπουμπλικανικό γαλλικό κράτος αντιμετωπίζει τους υπηκόους του μόνο ως πολίτες κι όχι ως μέλη μιας θρησκευτικής ή εθνοτικής ομάδας.
Έτσι στη Γαλλία που γνώρισα ως παιδί, δεν είχε καμία σημασία εάν είσαι χριστιανός, εβραίος, μουσουλμάνος ή άθεος, που ήταν και η πλειονότητα των Γάλλων της γενιάς μου της εποχής. Η θρησκεία ήταν ένα πολιτιστικό στοιχείο κρυμμένο αθόρυβα στο κοινωνικό σκηνικό.
Όμως η Γαλλία του 2025 δεν είναι καν η Γαλλία του 2015, ούτε στις ιδέες, ούτε στις προτεραιότητες.
Με την αύξηση του μουσουλμανικού πληθυσμού, αυξήθηκε κατακόρυφα και ο πληθυσμός που θεωρεί τη θρησκεία το βασικό στοιχείο της ταυτότητάς του. Το INSEE εκτιμά ότι περίπου το 60% των μουσουλμάνων στη Γαλλία ασκούν συστηματικά τις θρησκευτικές τους συνήθειες, σε αντίθεση με μόλις το 15% των καθολικών, της κυρίαρχης θρησκείας της χώρας.
Αυτό έχει ξυπνήσει εντάσεις που δοκιμάζουν την συνοχή της γαλλικής κοινωνίας. Συνθήματα για τον Αλλάχ σε καθολικά νεκροταφεία, αποκεφαλισμός καθηγητή ιστορίας από μουσουλμάνο μαθητή επειδή τόλμησε να δείξει γελοιογραφία του Μωάμεθ στην τάξη, κατακόρυφη αύξηση του αντισημιτισμού, με περισσότερες από 1500 πράξεις μόνο μέσα στο 2024. Και το χειρότερο: μια νέα γενιά Γάλλων πολιτών που δε νιώθει καμία σύνδεση ή αγάπη για τη χώρα της και δεν διστάζει να της επιτεθεί με τον πιο βίαιο τρόπο: στο Charlie Hebdo, στο Bataclan, στην παραλία της Νίκαιας, στη χριστουγεννιάτικη αγορά του Στρασβούργου.
Ιδιωτικές εταιρείες δημοσκοπήσεων εκτιμούν ότι μέχρι το 2050, το Ισλάμ θα είναι η κύρια θρησκεία στη Γαλλία. Η χώρα αλλάζει ταυτότητα και το κάνει με δραματικό τρόπο.
Η άλλη μεγάλη αλλαγή που έχει συντελεστεί στη Γαλλία – και που δεν είναι καθόλου ανεξάρτητη από την πρώτη – είναι η εντυπωσιακή άνοδος της Λεπέν. Το κόμμα που ίδρυσε ο ακροδεξιός Ζαν-Μαρί Λεπέν, υπό την ηγεσία πλέον της κόρης του Μαρίν και του νεαρού Ζορντάν Μπαρντελά, έχει περάσει από το περιθώριο στην κορυφή της γαλλικής πολιτικής ζωής.
Πάντοτε υπήρχαν πολίτες που ψήφιζαν Λεπέν. Κάποτε, όμως, αισθάνονταν την ανάγκη να το κρύψουν. Σήμερα, οι Frontistes δηλώνουν περήφανα και ανοιχτά την επιλογή τους, και το RN έχει ουσιαστικά καταλάβει τον παραδοσιακό χώρο της δεξιάς.
Η πολιτική μετατόπιση προς την Λεπέν δεν είναι μόνο ψήφος διαμαρτυρίας, καθώς οι Γάλλοι αισθάνονται προδομένοι από το πολιτικό σύστημα, είναι και μετατόπιση αξιών, από την αλληλεγγύη στην ασφάλεια, από την ισότητα στην «τάξη».
Στο βάθος αυτής της ανόδου, βρίσκεται η απροθυμία της κοινωνίας και η αδυναμία του πολιτικού σκηνικού να μεταβολίσει την πραγματικότητα και να δράσει με υπευθυνότητα. Οι συζητήσεις μου τις προηγούμενες ημέρες με Γάλλους πολίτες και πολιτικούς μου έδωσαν την εντύπωση ενός ασθενή σε άρνηση. Ένα τεράστιο, μη βιώσιμο κοινωνικό κράτος, μια αργή, μη ψηφιοποιημένη γραφειοκρατία κι ένα διαρκώς αυξανόμενο δημόσιο χρέος έχουν πνίξει την Γαλλική δημοκρατία. Κι απέναντι από αυτό, μια κοινωνία που δε φαίνεται πρόθυμη να αλλάξει το παραμικρό. Η χώρα της επανάστασης, που κάποτε δίδασκε την Ευρώπη τι σημαίνει ρήξη και αναγέννηση, δείχνει σήμερα εγκλωβισμένη στην ακινησία.
Η Γαλλία είναι σήμερα μια διαφορετική χώρα. Μια χώρα που βρίσκεται σε πολύπλευρη κρίση. Όμως δεν είναι καταδικασμένη. Παραμένει μια μεγάλη ευρωπαϊκή χώρα, με δυναμική οικονομία, ικανή να παράγει και να προσελκύει επενδύσεις.
Ήταν πάντα ένα δυναμικό εργαστήρι ιδεών και πολιτισμού, και η δύναμή της βρίσκεται στην ικανότητά της να αντιστέκεται στο επιφανειακό και να υπερασπίζεται την αξία του στοχασμού και της σκέψης, άρα διαθέτει τεράστιες δυνατότητες και ελπίδα για το μέλλον.