Κύριε Πρόεδρε,
Κυρίες και κύριοι,
Ευχαριστώ τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Δημοσίου Δικαίου για την πρόσκληση και την ευκαιρία που μας δίνει να απευθυνθούμε σε ένα εκλεκτό και δύσκολο ακροατήριο ειδικών, κυρίως νομικών, για ένα θέμα που εμπεριέχει τις μεγάλες προκλήσεις της εποχής μας: οικονομική ανάπτυξη και προστασία του περιβάλλοντος.
Χωρίς περιστροφές, ο στόχος της αειφόρου ανάπτυξης στη σημερινή δυσμενή παγκόσμια οικονομική συγκυρία αποτελεί μια δύσκολη εξίσωση που, όμως, μπορεί να λυθεί. Να λυθεί με θετικό τρόπο και υπάρχουν παραδείγματα καλών πρακτικών και πετυχημένων πολιτικών που δείχνουν ότι χωρίς εκπτώσεις και συμβιβασμούς, μπορεί να υπάρχει θετικό ισοζύγιο τόσο για την ανάπτυξη όσο και για το περιβάλλον.
Μια πολιτικώς ορθή προσέγγιση του θέματος «ανάπτυξη και περιβάλλον» θα στηριζόταν στις βασικές αρχές της ιστορικής Διάσκεψης για το Περιβάλλον που διοργανώθηκε από τον ΟΗΕ στο Ρίο ντε Τζανέϊρο, το 1992, σύμφωνα με την οποία η έννοια της ανάπτυξης προσλαμβάνει όχι μόνο τα χαρακτηριστικά της οικονομικής μεγέθυνσης αλλά και αυτά της κοινωνικής προόδου και της περιβαλλοντικής προστασίας. Βέβαια, η Διάσκεψη του ΟΗΕ «Ρίο +20», που έγινε τον Ιούνιο του 2012, κατέδειξε ότι σοβαρές και δεσμευτικές αποφάσεις δεν ελήφθησαν. Οι προσδοκίες που είχαν καλλιεργηθεί διεθνώς, τα προηγού-μενα χρόνια, αν δεν διαψεύδονται, σίγουρα περιορίζονται και παγώνουν.
Η σκληρή οικονομική πραγματικότητα μας προσγειώνει σε νέα δεδομένα. Είναι φανερό ότι για πολλές χώρες οι προτεραιότητες μεταβάλλονται. Η επίλυση των περιβαλλοντικών προβλημάτων περνά σε δεύτερη μοίρα, αφού το ενδιαφέρον και η αγωνία έχουν στραφεί πρωτίστως στην αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης.
Ανεξαρτήτως των τελευταίων εξελίξεων, υπάρχουν τρεις βασικές παραδοχές, τις οποίες δεν πρέπει να υποτιμούμε. Πρώτη: η διάσταση του περιβάλλοντος ενυπάρχει, πλέον, σε όλα τα θέματα της δημόσιας ατζέντας: κοινωνική συνο-χή, αναπτυξιακή πολιτική, εμπόριο και περιφερειακή ασφάλεια.
Δεύτερη παραδοχή: το περιβάλλον αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα συ-νάντησης του παγκόσμιου με το τοπικό και του συλλογικού με το ατομικό.
Τρίτη παραδοχή: είναι δεδομένη η πίεση των πολιτών, οι οποίοι συνειδητοποιημένα αξιώνουν περισσότερα από εαυτούς, κυβερνήσεις, διεθνείς και υπερεθνικούς οργανισμούς.
Την τελευταία εικοσαετία, μέσα από τις πρωτοβουλίες του ΟΗΕ και τις διαφωνίες μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των ΗΠΑ, αλλά και των αναδυόμενων οικονομιών, όπως είναι η Κίνα και η Ινδία, αναδείχθηκε ένας δρόμος που ενισχύει τη σχέση οικονομικής ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος. Είναι ο δρόμος της επένδυση στην τεχνολογία και στην καινοτομία.
Από την έκθεση του Βρετανού οικονομολόγου Stern και μετά, έχει τεκμηριω-θεί ότι το κόστος της μη αντιμετώπισης της περιβαλλοντικής ρύπανσης, της ερημοποίησης των περιοχών και της εξάντλησης των φυσικών πόρων ξεπερνά κατά πολύ το κόστος λήψης των μέτρων που απαιτούνται για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Επιπλέον, στους καιρούς της κρίσης υποστηρίζεται με θέρμη ότι οι νέες τεχνολογίες θα ωθήσουν την ανάπτυξη, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας.
Κυρίες και κύριοι,
Το δρόμο της επένδυσης στην τεχνολογία και την καινοτομία πρέπει να χαρά-ξουμε και εμείς στην Ελλάδα της κρίσης. Δεν θα βοηθήσει μόνο τη σχέση α-νάπτυξης και προστασίας περιβάλλοντος. Θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό το παραγωγικό μοντέλο της επόμενης ημέρας. Είναι βέβαιον ότι ακόμη και σήμερα δεν έχουμε ένα σαφές εθνικό σχέδιο ανάπτυξης για την περίοδο που θα ακολουθήσει, όταν τρόϊκα και μνημόνια θα έχουν φύγει.
Πρόσφατα, σε ένα ρεπορτάζ των Financial Times, ένας Ευρωπαίος επενδυτής δήλωσε ότι «δεν μπορώ να καταλάβω το μακροπρόθεσμο σενάριο για την Ελλάδα. Προφανώς έχουν απομακρυνθεί οι ακραίοι κίνδυνοι, όμως τι άλλο περιλαμβάνει το οικονομικό τους μοντέλο εκτός από τουρισμό»; Αυτή ήταν η απορία του. Και είναι φυσικό να αναρωτιέται.
Οι διεθνείς επενδυτές, αν εξαιρέσουμε την τουριστική βιομηχανία, δύσκολα βρίσκουν εδώ κάποιο συγκριτικό πλεονέκτημα, άμεσα εκμεταλλεύσιμο. Για να είμαστε ρεαλιστές και αποτελεσματικοί, πρέπει όλοι οι Έλληνες να συνειδητο-ποιήσουμε ότι η ανάσχεση της ανεργίας του 1,5 εκατομμυρίου συμπολιτών μας, η αντιστροφή στην πτώση του εθνικού και ατομικού εισοδήματος, η α-ντιμετώπιση της φτώχειας δεν θα γίνει με μαγικά ραβδιά και θαυματουργές εύκολες λύσεις που θα τις πληρώσουν άλλοι.
Για να αλλάξουμε πορεία, η χώρα χρειάζεται κυρίως επενδύσεις. Ακούγεται κοινοτυπία, αλλά έχω την αίσθηση ότι δεν αποτελεί ακόμη στην Ελλάδα του 2013 κοινή συνείδηση. Θέλουμε νέες επενδύσεις που θα προσφέρουν στην οικονομία και τη χώρα εξωστρέφεια. Κάθε ένα ευρώ του ΑΕΠ που προέρ-χεται από εξαγωγές μπορεί να στηρίξει την παραγωγή άλλων δύο ευρώ για υπηρεσίες που καταναλώνονται στο εσωτερικό της χώρας. Αυτή ακριβώς η σχέση δείχνει το δρόμο για το νέο αναπτυξιακό προσανατολισμό.
Για να πετύχουμε αυτό το στόχο, οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε αδυναμίες, προβλήματα και εμπόδια που υπάρχουν εδώ και πολλά χρόνια στην εξασφάλιση αειφόρου ανάπτυξης.
Τελευταία, ακούγεται έντονα από πολιτικές δυνάμεις της Αριστεράς, μέσα ε-νημέρωσης και ποικιλώνυμους εκφραστές τοπικών κοινωνιών, το επιχείρημα ότι η αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, η προσπάθεια επίτευξης των στό-χων που προδιαγράφει το πρόγραμμα της δημοσιονομικής προσαρμογής επι-βάλλουν επιλογές και ρυθμίσεις, οι οποίες με ζητούμενο την ανάπτυξη υπο-βαθμίζουν τους όρους προστασίας του περιβάλλοντος και ακυρώνουν βασικές νομοθετικές διατάξεις που είχαν θεσπιστεί τα προηγούμενα χρόνια.
Είναι μια πολεμική που αναπτύσσεται και τροφοδοτείται από πρακτικές που αναπτύχθηκαν στην Κερατέα και τις Σκουριές, και που εύκολα «κολλάει» σε μια σειρά από επενδύσεις στον τουρισμό, τη βιομηχανία, τη διαχείριση των απορριμμάτων.
Η άποψη μου, κυρίες και κύριοι, είναι ότι οι πολωτικές προσεγγίσεις, όπως και σε άλλα πεδία της πολιτικής, έτσι και σ’ αυτό δεν βοηθούν. Στην ουσία πλήτ-τουν το συλλογικό συμφέρον και τους μεγάλους στόχους.
Το πρόβλημα στην Ελλάδα δεν είναι η έλλειψη νόμων για την προστασία του περιβάλλοντος ή τη στήριξη των επενδύσεων. Θεωρώ ότι το πρόβλημα εντο-πίζεται στο ότι το υφιστάμενο νομικό και θεσμικό πλαίσιο είναι πολύπλοκο. Παρά τη διαρκή παραγωγή νομοθετικών ρυθμίσεων, παρατηρείται αργή εναρμόνιση της ελληνικής νομοθεσίας με την ευρωπαϊκή.
Αυτή η πραγματικότητα καθυστερεί τη συμμόρφωση των πολιτών και των επιχειρήσεων, δημιουργεί επικάλυψη αρμοδιοτήτων, μεγάλα πεδία παραβατικότητας και διαφθοράς, καθώς και συνθήκες άνισης μεταχείρισης και νόθευσης του ανταγωνισμού.
Κυρίες και κύριοι,
Αυτό που χρειαζόμαστε σήμερα είναι εμπιστοσύνη. Για να εμπεδωθεί κλίμα εμπιστοσύνης, η αναπτυξιακή πολιτική πρέπει να τεθεί σε νέες βάσεις, μακριά από ιδεοληψίες και νοοτροπίες του παρελθόντος.
Έχει επιτευχθεί πρόοδος τους τελευταίους 20 μήνες, αλλά δεν αρκεί δεδομέ-νων των μεγάλων εμποδίων που παραμένουν . Το έλλειμμα ανταγωνιστικότη-τας που χαρακτήριζε την ελληνική οικονομία τείνει να εξαλειφθεί και νομοθε-τικές ρυθμίσεις που διευκολύνουν την επιχειρηματικότητα, αν και συχνά ε-φαρμόζονται με καθυστέρηση, αρχίζουν να αποδίδουν. Τελευταία απόδειξη αποτελεί το γεγονός ότι η Ελλάδα ανέβηκε 17 θέσεις, από την 89η στην 72η στην ετήσια έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας για το επιχειρηματικό κλίμα.
Επενδυτές και ιδιωτικός τομέας θα επιλέξουν τις κατευθύνσεις στις οποίες θα στραφούν. Δύο θεωρώ ως κρίσιμα κλειδιά: Το πρώτο: το χρηματοπιστωτικό σύστημα, έστω και με τα λίγα κεφάλαια που διαθέτει πλέον, να δώσει πραγ-ματική ρευστότητα στην αγορά. Δεύτερον, η συνδρομή της πολιτείας, ιδιαί-τερα για την προσέλκυση ξένων άμεσων επενδύσεων, πρέπει να είναι ουσια-στική και όχι φαινομενική. Για να έχουμε μια αίσθηση της διαφοράς που μας χωρίζει από τους εταίρους, οι ξένες επενδύσεις στην Ελλάδα είναι μόλις το 9% του Ακαθάριστου Εθνικού μας Προϊόντος, όταν ο μέσος όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι 38% και στην Πορτογαλία είναι 46%.
Όλα αυτά απαιτούν και προϋποθέτουν μια σειρά από συγκεκριμένες και στο-χευμένες παρεμβάσεις:
Άρση των πολλαπλών γραφειοκρατικών εμποδίων.
Ταχύτερη απονομή δικαιοσύνης για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στο κράτος δικαίου.
Αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων του ΕΣΠΑ για να βελτιωθούν γρήγορα οι υποδομές. Παρά τα κοινοτικά πλαίσια στήριξης, η Ελλάδα διαθέτει τις χειρότερες συγκοινωνιακές υποδομές μεταξύ των παλαιών μελών της Ε.Ε.
Χρειάζονται επενδύσεις στην έρευνα, την εκπαίδευση και την κατάρτιση του εργατικού δυναμικού, ιδιαίτερα στις νέες τεχνολογίες. Έτσι θα σταματήσει και η μετανάστευση του εξειδικευμένου προσωπικού.
Να υπάρξει σχέδιο για δράσεις ενεργειακής πολιτικής γιατί η ελληνική παρα-γωγή απαιτεί μεγάλη κατανάλωση ενέργειας και με τα σημερινό ενεργειακό κόστος υπάρχει κίνδυνος να κλείσουν ή να φύγουν μεγάλες μονάδες.
Να θεσπιστεί, επιτέλους, ένα σταθερό και ανταγωνιστικό φορολογικό σύστημα με μειωμένους φορολογικούς συντελεστές.
Κυρίες και κύριοι,
Παρά τη γενική κατήφεια, τη βαριά φορολογία και τη δαιδαλώδη γραφειοκρατία, υπάρχουν ενδείξεις που σηματοδοτούν ότι κάτι αλλάζει.
Είναι η πρώτη φορά, για παράδειγμα, που τόσοι ελαιοπαραγωγοί δημιουργούν επώνυμο λάδι με συσκευασία υψηλής σχεδίασης, για να κερδίσουν θέση σε διεθνείς αγορές. Μετά από πολλά χρόνια, πολλοί υποψήφιοι στρέφονται στις σχολές Εμπορικού Ναυτικού ενισχύοντας τη δύναμη της Ελλάδας στη διεθνή ναυτιλία. Είναι η πρώτη φορά που ταλαντούχοι μηχανικοί Πληροφορικής, αντί να τρέφονται από «ευρωπαϊκά προγράμματα», προσπαθούν να δημιουργήσουν καινοτόμα προϊόντα που να έχουν ζήτηση στη διεθνή αγορά.
Υπάρχει πλέον η κοινότητα των νεοφυών επιχειρήσεων, αυτό που λέμε στα ελληνικά start-ups, που διαμορφώνει τη δυναμική του μέλλοντος της ελληνι-κής οικονομίας.
Υπάρχουν παραδείγματα όπου η ήπια ανάπτυξη συνυπάρχει αρμονικά με την προστασία του περιβάλλοντος και καθιστά περιοχές της χώρας περιοχές-πρότυπο συγκρινόμενη με υψηλά ευρωπαϊκά στάνταρς όπως είναι η Ευρυτα-νία, και ελκυστικό τόπο διαμονής, επισκέψεων και επενδύσεων.
Κυρίες και κύριοι,
Η μεγάλη πρόκληση που έχουμε μπροστά μας είναι να διαχειριστούμε τους φυσικούς πόρους με τρόπο που θα διασφαλίζει την ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής. Η ανάπτυξη αποτελεί ζητούμενο για όλο τον κόσμο, αναπτυγμένο και αναπτυσσόμενο. Εφόσον δεν γίνεται αυτό και εφόσον δεν θέλουμε να επιβραδύνουμε τους ρυθμούς ανάπτυξης, θα πρέπει να ελέγξουμε τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. Αυτή είναι η χρυσή τομή για να οικοδομήσουμε ένα πλαίσιο αειφόρου ανάπτυξης.