Κλιματική αλλαγή και ανθρώπινη (αν)ασφάλεια

Το κλίμα αλλάζει. Εμείς;

Η κλιματική αλλαγή είναι πλέον μια αναντίρρητη πραγματικότητα για τον επιστημονικό και πολιτικό κόσμο. Η γη είναι σήμερα θερμότερη κατά 0,8 βαθμούς Κελσίου, σε σχέση με την προβιομηχανική εποχή. Αν και λιγότερο από ένα βαθμό, η αύξηση αυτή έχει ήδη επιφέρει δυσάρεστες επιπτώσεις. Όμως, αν και η ανθρωπογενής αλλαγή του κλίματος είναι επιστημονικά αδιαμφισβήτητη, προς το παρόν τουλάχιστον, δεν μπορούμε να προβλέψουμε με βεβαιότητα την πλήρη έκταση και ταχύτητα με την οποία επέρχεται.

Αυτή η εγγενής αβεβαιότητα των προβλέψεων, επί χρόνια, διευκόλυνε την έκφραση επιφυλάξεων και σκεπτικισμού, σε σχέση με τη σημασία του φαινομένου και τον επείγοντα χαρακτήρα του. Όμως η αβεβαιότητα πηγάζει από την αιτία του φαινομένου και όχι τα αποτελέσματά του. Και αιτία είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα η οποία, όσο παραμένει ανεξέλεγκτη, επιφέρει αντίστοιχα ανεξέλεγκτες συνέπειες. Ο άνθρωπος αυξάνοντας τα αέρια του θερμοκηπίου και την παγκόσμια θερμοκρασία διεξάγει ένα πλανητικό πείραμα χωρίς προηγούμενο, ως προς την έκταση και την ταχύτητά του. Μόνο που το κυρίως αντικείμενο του πειράματος δεν είναι ο πλανήτης. Το πειραματόζωο είναι προπαντός το ανθρώπινο είδος. Εμείς δηλαδή.

Παγκόσμιο πρόβλημα, παγκόσμιες λύσεις

Η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί πρόβλημα που αντιμετωπίζεται από μια χώρα ή ομάδα χωρών. Και πώς θα ήταν κάτι τέτοιο δυνατό όταν τα αέρια του θερμοκηπίου που εκπέμπει οποιοσδήποτε στον πλανήτη επηρεάζουν όλους τους υπολοίπους; Η ρύπανση των πλουσίων επηρεάζει τους φτωχούς. Η ρύπανση του παρελθόντος τις γενεές του μέλλοντος. Όταν ένας κάτοικος των Ηνωμένων Πολιτειών ή της Ευρώπης ανοίγει τον κλιματισμό στο γραφείο του ή μπαίνει στο αυτοκίνητό του, οι ρύποι που προκαλούνται δεν έχουν απλώς επιπτώσεις στον ίδιο, στα παιδιά και τα εγγόνια του. Επιπτώσεις υπάρχουν και για τα παιδιά στην Αιθιοπία ή τις γυναίκες στο Μπαγκλαντές. Όλοι μας τελικά καλούμαστε να ζήσουμε σε ένα κόσμο που πλήττεται από κάθε είδους ακραία καιρικά φαινόμενα και καταστροφές: πλημμύρες σε παράκτιες περιοχές, ερημοποίηση και καταστροφικές πυρκαγιές, μείωση της γεωργικής παραγωγής, φονικοί καύσωνες και εξάπλωση επικίνδυνων ασθενειών.

Τέτοια φαινόμενα δεν επηρεάζουν μόνο το περιβάλλον, καταστρέφοντας οικοσυστήματα και μεγάλο ποσοστό – 20%-30% τουλάχιστον – των ειδών του πλανήτη. Επηρεάζουν την ασφάλεια δισεκατομμυρίων ανθρώπων και φυσικά την παγκόσμια οικονομία, μειώνοντας το παγκόσμιο ΑΕΠ από 5% μέχρι και 20%. Μιλάμε λοιπόν για ένα πρόβλημα που απαιτεί σημαντική παγκόσμια προσπάθεια η οποία, με τη σειρά της, προϋποθέτει και σοβαρούς οικονομικούς πόρους. Της τάξης του 1% – 1,5% του παγκόσμιου ΑΕΠ, για τα επόμενα 30 έως και 50 χρόνια. Αν σκεφτούμε ότι οι χώρες της Ευρώπης δημιούργησαν την Ευρωπαϊκή Ένωση συνεισφέροντας ετησίως ένα αντίστοιχο ποσό, συνειδητοποιούμε ότι η πρόκληση είναι πραγματικά ιστορική.

Η σημασία της παγκόσμιας διαπραγμάτευσης

Για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή, θα πρέπει, στα επόμενα δύο χρόνια, να ολοκληρωθεί επιτυχώς μια δύσκολη παγκόσμια διαπραγμάτευση. Είναι η διαπραγμάτευση που θα διαμορφώσει μια νέα και πολύ περισσότερο απαιτητική και δεσμευτική συνθήκη, για την προστασία του παγκόσμιου κλίματος μετά το 2012, οπότε και λήγει το πρωτόκολλο του Κιότο.

Η διαπραγμάτευση αυτή, η δυσκολότερη φάση της οποίας ξεκίνησε ήδη στη Διεθνή Διάσκεψη του Μπαλί, είναι ιδιαίτερα σύνθετη. Για πολλούς λόγους:

·Yπάρχει διαφορετική συνεισφορά στη ρύπανση μεταξύ πλούσιου και αναπτυσσόμενου κόσμου.

·Oι αναπτυγμένες χώρες έχουν ήδη επιβαρύνει τον πλανήτη με το κόστος των δικών τους βιομηχανικών επαναστάσεων και οι αναπτυσσόμενες χώρες ζητούν ιστορικά δίκαιη αθροιστική κατανομή των ρύπων.

·Οι αναπτυσσόμενες χώρες ζητούν να μην τεθούν εμπόδια στην οικονομική τους ανάπτυξη, καθώς υπάρχουν ακόμα 2,6 δις άνθρωποι που ζουν με λιγότερο από 2 δολάρια την ημέρα.

·Οι περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής δεν είναι ομοιόμορφες. Από την κλιματική αλλαγή υπάρχουν λιγότερο ή περισσότερο χαμένοι, ανάλογα με τη γεωγραφική θέση και το βαθμό ανάπτυξης της κάθε χώρας.

·Για τους πληθυσμούς που ζουν, ούτως ή άλλως, σε οριακές συνθήκες πείνας και φτώχειας, μαστιζόμενοι από μαζικές ασθένειες και έλλειψη νερού, οι επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών μπορεί να είναι εξοντωτικές, στοιχίζοντας τη ζωή δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων.

Η διαπραγμάτευση της επόμενης συνθήκης θα πρέπει να περιλαμβάνει:

·Ευρύτερες συμμαχίες στην προσπάθεια μείωσης των αερίων του θερμοκηπίου, περιλαμβανόμενων και των αναπτυσσόμενων οικονομιών, μέσω δίκαιων και αναλογικών στόχων

·Πόρους και κίνητρα για την ταχύτατη ανάπτυξη της πράσινης τεχνολογίας (δηλαδή τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την εξοικονόμηση ενέργειας, τις καθαρότερες τεχνολογίες στη χρήση υδρογονανθράκων, την ενεργειακά αποτελεσματικότερη παραγωγή βιοκαυσίμων κ.λπ.)

·Πόρους και κίνητρα για τη μαζική μεταφορά της πράσινης τεχνολογίας στον αναπτυσσόμενο κόσμο, ώστε να υιοθετήσει μια κλιματολογικά ουδέτερη αναπτυξιακή πορεία. Δεν είναι ρεαλιστικό ούτε και ηθικά αποδεκτό να ζητούμε, εμείς οι ίδιοι που απολαμβάνουμε τον δυτικό τρόπο ζωής και αρκούμαστε σε «οικολογικές μικρές θυσίες», από δισεκατομμύρια ανθρώπους να συνεχίσουν να ζουν στη φτώχεια.

Θα πρέπει τέλος η νέα συνθήκη να προβλέπει σημαντικούς πόρους για την προσαρμογή (adaptation) των αναπτυσσόμενων χωρών -και ιδίως των λιγότερο αναπτυσσόμενων- στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Οι τελευταίες, σύμφωνα με τους επιστήμονες, ακόμα και με το καλύτερο δυνατό σενάριο, είναι αναπόφευκτες για τις επόμενες τρεις δεκαετίες.

Ο ρόλος της Ελλάδας

Η Ελλάδα υποστήριξε ενεργά την υιοθέτηση μιας αποφασιστικής ευρωπαϊκής πολιτικής μονομερούς μείωσης των εκπομπών αερίων, προς διευκόλυνση της δύσκολης διαπραγμάτευσης που είναι σε εξέλιξη.

Ταυτόχρονα, στο πλαίσιο της Προεδρίας της στο Δίκτυο Ανθρώπινης Ασφάλειας, η Ελλάδα συμπληρώνει αυτή την πολιτική, μέσα από συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και προτάσεις για την αναπτυξιακή συνεργασία και βοήθεια. Ειδικότερα, η Ελληνική Προεδρία στο Δίκτυο, που είναι σε εξέλιξη μέχρι το Μάιο, αφιερώνεται στην ανάδειξη των απειλών που επιφέρει η κλιματική αλλαγή σε ευάλωτους πληθυσμούς στις αναπτυσσόμενες χώρες, με έμφαση στις γυναίκες, τα παιδιά και τους μετανάστες. Προωθούμε τη συστηματική μελέτη αυτών των επιπτώσεων ενώ παράλληλα ενθαρρύνουμε μια σοβαρή στροφή της διεθνούς και ευρωπαϊκής αναπτυξιακής βοήθειας, στην αντιμετώπιση αυτών των επιπτώσεων. Η ελληνική πλευρά μάλιστα επεξεργάζεται τη δημιουργία ελληνικών ταμείων (greek funds) τα οποία, με ευέλικτο τρόπο, θα χρηματοδοτούν αποκλειστικά προγράμματα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή για την Αφρική και τις Μικρές Νησιωτικές Χώρες. Κατ΄ αυτό τον τρόπο, επιδιώκουμε να συμβάλουμε ουσιαστικά στην αντιμετώπιση του προβλήματος, ανοίγοντας παράλληλα το δρόμο για μεγαλύτερη συνεισφορά των αναπτυγμένων χωρών στην ενίσχυση της ικανότητας προσαρμογής (adaptation) των πιο ευάλωτων χωρών στην κλιματική αλλαγή.