Κυρίες και Κύριοι,
Είναι μεγάλη μου τιμή να μοιράζομαι μαζί σας το χρέος και τη συγκίνηση που μας δημιουργεί η σημερινή επέτειος μνήμης. Χρέος ηθικό, χρέος ανθρωπιστικό, καθώς βρισκόμαστε εδώ για να αναγνωρίσουμε και να αναλογιστούμε το μαρτυρικό πέρασμα από τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων, των Εβραίων θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας.
Το χρέος που καλούμαστε να εκπληρώσουμε προς τις επόμενες γενεές είναι μεγάλο και βρίθει συμβολισμών. Συνέχεται με την υπενθύμιση ότι η απομάκρυνση του ανθρώπου από τις θεμελιώδεις αξίες, από τις αξίες που αποτελούν την καρδιά του πολιτισμού μας προσβάλει την ανθρώπινη φύση. Στρέφεται εναντίον της ίδιας της ύπαρξής μας. Αναιρεί κάθε έννοια ανθρωπισμού και ακυρώνει τον πολιτισμό μας.
Η σημερινή επέτειος είναι και ημέρα συγκίνησης και μνήμης. Είναι ημέρα που καλούμαστε να ανασυνθέσουμε στην ιστορική μας μνήμη ένα τραγικό γεγονός. Τον ανηλεή διωγμό των Εβραίων συμπολιτών μας και τον μαρτυρικό τους θάνατο στα κρεματόρια των στρατοπέδων συγκέντρωσης.
Θλίψη και Οργή. Συναισθήματα που απορρέουν από τεκμηριωμένη ιστορική γνώση. Συναισθήματα που πλημμυρίζουν όλους αυτούς που έζησαν τα γεγονότα αλλά και όλους εμάς που ακούσαμε τις περιγραφές τους.
Κυρίες και Κύριοι,
Τα θύματα του ναζισμού έπεσαν για το ιδανικό της ελευθερίας. Πολέμησαν με ό, τι μέσα είχαν για να προασπίσουν ιδανικά. «Τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι», έδωσαν εκείνα τα δύσκολα χρόνια έναν άνισο αγώνα, τόσο στα πεδία των μαχών όσο και στα μετόπισθεν. Η Ελλάδα υπέστη τεράστιες απώλειες. Το έδαφός της ερημώθηκε, οι πόλεις άδειασαν, ο πληθυσμός της αποδεκατίστηκε.
Η σκληρότερη δοκιμασία επιφυλάχθηκε για τους συμπολίτες μας Εβραίους, που παρά τις προσπάθειες λαού, κλήρου και πολιτείας, κυριολεκτικά ξεκληρίστηκαν.
Εγκατεστημένοι στα μεγάλα αστικά κέντρα, και κυρίως στη Θεσσαλονίκη, τη «νέα τους Ιερουσαλήμ», Ρωμανιώτες, Σεφαραδίτες και Ασκεναζίμ Εβραίοι προόδευσαν και δημιούργησαν. Συνύφαναν τον κοινωνικό, οικονομικό και πολιτισμικό τους ιστό με τρόπο αξιοζήλευτο. Έβαλαν την ψηφίδα τους στο πολυφυλετικό μωσαϊκό της νέας τους πατρίδας, δημιουργώντας μια κοσμοπολίτικη αίγλη. Ταύτισαν τις τύχες τους με αυτές του Ελληνισμού και πολέμησαν με αυταπάρνηση για την πρόοδο και τη δημοκρατία.
Πράγματι, ως ισότιμοι πλέον πολίτες, συμμετείχαν σε όλους τους κοινωνικούς και στρατιωτικούς αγώνες της χώρας, διεκδικώντας ένα καλύτερο αύριο και μία ανεξάρτητη και ελεύθερη πατρίδα, ήδη από την εποχή του Αγώνα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας.
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήρθε να ανακόψει τα οράματα και τις προσδοκίες των λαών της Ευρώπης και μαζί με αυτών και του ελληνικού. Η οδύνη του πολέμου άγγιξε κάθε ελληνική οικογένεια.
Οδυνηρότερη, όμως, υπήρξε η τύχη των Εβραίων συμπολιτών μας.
Δεκάδες χιλιάδες εξ’ αυτών είδαν τους εαυτούς τους να χάνουν όνομα και επίθετο. Είδαν τη ζωή, τις προσδοκίες και τα οράματά τους να γίνονται απλοί αριθμοί στις καταστάσεις εξόντωσης του σχεδίου Τελικής Λύσης του Γ’ Ράιχ.
Οι συμπολίτες τους προσπάθησαν να ανακόψουν το δρόμο του αφανισμού. Δεν ήταν λίγες οι οικογένειεςπου έγραψαν τη δική τους ιστορία στη συγκάλυψη ή στη φυγάδευση Εβραίων σ’ εκείνα τα δύσκολα χρόνια. Δεν ήταν λίγες οι οικογένειες που μοιράστηκαν το θρήνο και την οργή τους. Ας θυμηθούμε τη συνδρομή των απλών ανωνύμων που με κίνδυνο τη ζωή τους προωθούσαν εβραϊκές οικογένειες σε συγγενείς τους στην ελληνική επαρχία, όπου οι έλεγχοι των Ναζί ήταν λιγότερο αυστηροί.
Ή κάποιων άλλων που υπεδείκνυαν δρόμους διαφυγής, όπως αυτόν των νοτίων λιμανιών της Μεγαλονήσου, προκειμένου να προωθηθούν προς τη Μέση Ανατολή. Στο μυαλό μου έρχεται, επίσης, η μοναδική στα ευρωπαϊκά ιστορικά χρονικά διάσωση ολόκληρης της Εβραϊκής Κοινότητας Ζακύνθου.
Μνημειώδης, επίσης, για το χαρακτήρα, την ευθύτητα του λόγουκαι τη ζωντάνια της περιγραφής είναι η γνωστή επιστολή του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού προς τον τότε Γερμανό πρεσβευτή Altenburg, ζητώντας τη σωτηρία των Εβραίων συμπολιτών μας.
Μια επιστολή θάρρους και ανθρωπιάς.
Ανάμεσα στους διασωθέντες που φυγαδεύτηκε με τη βοήθεια μαχητών της Αντίστασης προς τη Μέση Ανατολή, ήταν και ο πατέρας του σημερινού προέδρου του Ισραήλ, Σιμόν Πέρες. Η πληροφορία αυτή, με προφορική μαρτυρία του Ισραηλινού προέδρου, καταγράφεται στην ειδική έκδοση του Υπουργείου των Εξωτερικών για τους Εβραίους συμπολίτες μας.
Ο τόμος αυτός που εκδόθηκε προ δεκαετίας, αποτελεί ένα ελάχιστο φόρο τιμής της ελληνικής πολιτείας σε εκείνους τους πολίτες της που τόσο συνεισέφεραν στην πρόοδο και την ευημερία αυτού του τόπου.
Κυρίες και Κύριοι,
Ζούμε σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Σε ένα περιβάλλον που η ύπαρξή του δεν θα μπορούσε να νοηθεί, χωρίς το σεβασμό του συνανθρώπου μας και της διαφορετικότητας του. Δηλώνουμε την πίστη μας στην ελεύθερη διακίνηση ιδεών, το διάλογο, την αποδοχή, την πνευματική ανεκτικότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα. Χαλυβδώνουμε τη θέλησή μας για κοινωνίες δημοκρατικές, φιλελεύθερες, κοινωνίες ευημερούσες.
Οι νεότερες γενιές θεωρούν αυτονόητες αυτές τις αξίες. Θεωρούν ότι έχουν προκύψει ως το καταστάλαγμα κάποιων κύκλων διανοουμένων. Ότι αποτελούν τα συμπεράσματα από τα πρακτικά κάποιου συνεδρίου τους.
Είναι χρέος μας να ισχυροποιήσουμε την ιστορική τους συνείδηση. Είναι χρέος μας να βοηθήσουμε τους νέους να αντιληφθούν ότι οι αξίες που διέπουν την κοινωνία που ζουν είναι πλήρεις ιστορικών συνεπειών. Προέκυψαν γιατί κάποιοι πλήρωσαν πολύ ακριβά την υπεράσπισή τους. Καθιερώθηκαν γιατί, δυστυχώς, έζησαν κάποιοι σε άλλες κοινωνίες όπου αυτές οι αξίες εξέλειπαν. Και πλήρωσαν φόρο αίματος για την ανάδειξή τους.
Οι Εβραίοι συμπολίτες μας έζησαν τη φυλετική και εθνικιστική αναλγησία της δεκαετίας του 1940, όπου ο επεκτατικός παροξυσμός μιας καλοστημένης στρατιωτικής μηχανής είχε οδηγήσει ολόκληρη την γηραιά ήπειρο σε μια κρίση ηθική.
Έζησαν και μαρτύρησαν σε ένα κόσμο τόσο σκοτεινό που ανάγκασε τον Ιταλό διανοούμενο και έγκλειστο στο Άουσβιτς, Ρrimo Levi, να γράψει: «αφού μεσολάβησε στην Ιστορία του Ανθρώπου το Άουσβιτς, δεν υπάρχει θεός».
Κυρίες και Κύριοι,
Ως Υπουργός των Εξωτερικών της χώρας που υπέστη σε σημαντικό βαθμό τα δεινά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, σας καλώ σήμερα, ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων, να ενώσουμε όλοι τις φωνές μας κατά του αντισημιτισμού.
Να διατηρήσουμε αναλλοίωτο στη μνήμη μας το μαρτύριο που υπέστησαν οι Εβραίοι συμπολίτες μας. Να λυτρώσουμε τις αθώες και αδικοχαμένες ψυχές τους. Να αγωνιστούμε για ανοιχτές κοινωνίες, για κοινωνίες ευημερούσες, για κοινωνίες ισότητας, δικαιοσύνης και αδελφοσύνης.
Σας ευχαριστώ.