Ομιλία της Δημάρχου Αθηναίων Ντόρας Μπακογιάννη
«Με το συνέδριο αυτό που διοργανώνουμε η τοπική αυτοδιοίκηση παίρνει την πρωτοβουλία και ανοίγει το διάλογο για ένα κρίσιμο και μεγάλο θέμα που αφορά το μέλλον και την προοπτική της χώρας: Την μητροπολιτική διακυβέρνηση των μεγάλων αστικών κέντρων της Ελλάδας.
Η μητροπολιτική οργάνωση δεν είναι ένα καινούργιο αίτημα για την αυτοδιοίκηση. Πολλές φορές στο παρελθόν ήταν αντικείμενο επιστημονικής μελέτης ή πολλές φορές δυστυχώς και αντικείμενο πολιτικής υπόσχεσης. Σήμερα υπάρχει πλέον μια ουσιαστική διαφορά.
Οι συνθήκες έχουν αλλάξει ριζικά. Τα προβλήματα των αστικών κέντρων πολλαπλασιάζονται και μεγεθύνονται. Επιβαρύνονται δε από την έλλειψη αποτελεσματικής διαχείρισης η οποία οφείλεται στην πολυαρχία και την αλληλοκάλυψη αρμοδιοτήτων.
Πέρα όμως από τις αρνητικές διαστάσεις, σήμερα υπάρχουν και θετικές παράμετροι που ενισχύουν το αίτημα της μητροπολιτικής διακυβέρνησης.
Υπάρχει μεγαλύτερη εξωστρέφεια στην αυτοδιοίκηση. Η γνώση και η εμπειρία από την Ευρώπη και άλλες περιοχές που έχουν προχωρήσει σε τέτοιες επιλογές είναι μεγάλη και εύκολα προσβάσιμη από τους δήμους της Ελλάδας. Η ενεργός συμμετοχή της αντιπροσωπείας της ΚΕΔΚΕ στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Περιφερειών, αλλά και η εμπλοκή πολλών δήμων σε ευρωπαϊκά δίκτυα και διεθνείς ενώσεις, επιτρέπουν στην ελληνική αυτοδιοίκηση να προσεγγίζει το θέμα με αυτοπεποίθηση.
Τέλος, έχουμε την τεχνογνωσία από τα τελευταία χρόνια της ολυμπιακής προετοιμασίας στην Αθήνα και στο λεκανοπέδιο που έδειξε ότι ο συντονισμός και μια σειρά από συνέργειες δράσεων για την αντιμετώπιση μεγάλων θεμάτων μπορεί να είναι αντικείμενο μιας μητροπολιτικής οργάνωσης.
Αν για κάτι είμαι σίγουρη, αυτό είναι ότι δεν μπορεί πλέον στο λεκανοπέδιο της Αθήνας, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλονίκης και στις άλλες μεγάλες πόλεις να συνεχίσει να κυριαρχεί ο διοικητικός παραλογισμός που ισχύει σήμερα.
Δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό να αναφέρω στο ακροατήριο τον κατάλογο των εμπλεκόμενων φορέων που είχα αναφέρει για πρώτη φορά πριν από μερικούς μήνες στο ετήσιο συνέδριο της ΤΕΔΚΝΑ.
Σήμερα για την Αττική, για το λεκανοπέδιο της Αθήνας, εμπλεκόμενοι φορείς και αρμόδιοι είναι οι παρακάτω φορείς:
Όλα τα υπουργεία.
Μια Διοικητική Περιφέρεια, που συμβάλλει στον εθνικό σχεδιασμό και στο πλαίσιο του σχεδιάζει, προγραμματίζει και εφαρμόζει τις πολιτικές για την οικονομική και πολιτιστική της ανάπτυξη .
Ο Γενικός Γραμματέας, που κατέχει θέση μετακλητού υπαλλήλου. Διορίζεται και παύεται με πράξη υπουργικού συμβουλίου. Είναι εκπρόσωπος της κυβέρνησης και υπεύθυνος για την άσκηση της κυβερνητικής πολιτικής για θέματα που αφορούν την περιφέρεια.
Το Περιφερειακό Συμβούλιο, στο οποίο συμμετέχουν ο Γενικός Γραμματέας ως Πρόεδρος, οι Νομάρχες της Περιφέρειας, εκπρόσωποι της ΤΕΔΚ, καθώς και των κοινωνικών επαγγελματικών φορέων. Οι αρμοδιότητες και ο τρόπος λειτουργίες καθορίζονται από τις κείμενες διατάξεις, όπως ισχύουν κάθε φορά.
Μία Ενιαία Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, η γνωστή Υπερνομαρχία.
Τρεις Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις: έχουν αρμοδιότητα διοίκησης τοπικών υποθέσεων νομαρχιακού επιπέδου . Επίσης, έχουν προορισμό την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη της περιφέρειάς τους.
Ογδόντα οκτώ Δήμοι.
Εξήντα έξι Κοινότητες.
Μεγάλος αριθμός Φορέων, Νομικών Προσώπων Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα, Κοινωνικών Επαγγελματικών Φορέων και Συνδέσμων. Μεταξύ άλλων αναφέρονται οι εξής: ΟΑΣΑ, ΑΤΤΙΚΟ ΜΕΤΡΟ, ΗΣΑΠ, ΗΛΠΑΠ, ΕΘΕΛ, ΚΤΕΛ, Τραμ Αθηνών, (του Υπουργείου Μεταφορών), ο Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας του Περιβάλλοντος ( του ΥΠΕΧΩΔΕ) που αποτελεί το φορέα συνολικής και επιτελικής διαχείρισης των χωροταξικών, πολεοδομικών και περιβαλλοντικών ζητημάτων της Αθήνας. ο Οργανισμός για τον Ελαιώνα και πολλοί άλλοι.
Αυτή είναι μια τραγική εικόνα για την Αθήνα και το λεκανοπέδιο. Δυστυχώς αντίστοιχες υπάρχουν για την περιοχή της Θεσσαλονίκης, της Πάτρας και των άλλων αστικών κέντρων, όπου υπάρχει η τραγελαφική διάσταση θέματα αποκλειστικά τοπικού ενδιαφέροντος να τα ρυθμίζουν φορείς και δημόσιες υπηρεσίες από την Αθήνα. Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, αυτός είναι ο «γόρδιος δεσμός», αυτός είναι ο «γόρδιος βρόγχος» για την Αθήνα, για τους κατοίκους του λεκανοπεδίου, για τους κατοίκους των μεγάλων αστικών κέντρων. Δεν λύνεται. Κόβεται.
Οι σύγχρονες απαιτήσεις της αυτοδιοίκησης και του κράτους επιβάλλουν μεγάλες μεταρρυθμίσεις.
Να υιοθετήσουμε μια νέα αντίληψη για το ρόλο τους κράτους και τη σχέση του με τον πολίτη. Να διαμορφώσουμε μια νέα αρχιτεκτονική για την αυτοδιοίκηση και τη διοικητική δομή της Ελλάδας.
Πρόταση μου είναι αυτή η πολιτική μεταρρύθμισης να στηριχθεί σε τρεις μεγάλες στρατηγικές επιλογές.
Πρώτη στρατηγική επιλογή της νέας αρχιτεκτονικής για την αυτοδιοίκηση είναι η δημιουργία Μητροπολιτικού Δημοτικού Οργανισμού για τα μεγάλα αστικά κέντρα. Για την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, την Πάτρα και το Ηράκλειο.
Ευθύνη του Μητροπολιτικού Δημοτικού Οργανισμού θα είναι η ανάπτυξη μητροπολιτικών δράσεων, ο στρατηγικός σχεδιασμός και ο συντονισμός των πολιτικών, σε βασικούς τομείς όπως είναι: η οικονομική ανάπτυξη, ο χωροταξικός και πολεοδομικός σχεδιασμός – είναι αδιανόητο αυτό να γίνεται εκτός Τοπικής Αυτοδιοίκησης – η κοινωνική πολιτική – την οποία η Αυτοδιοίκηση τελικώς καλείται να υλοποιήσει – το περιβάλλον και η διαχείριση απορριμμάτων. Χωρίς να θέλω να αρνηθώ τις ευθύνες που έχει η Τοπική Αυτοδιοίκηση για το τεράστιο πρόβλημα των απορριμμάτων στο Λεκανοπέδιο της Αττικής, κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, ισχυρίζομαι ότι εάν το θέμα, από την αρχή ήταν αποκλειστική αρμοδιότητα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε επίπεδο Μητροπολιτικού Δήμου, δεν θα είχε επιτρέψει ποτέ η Αυτοδιοίκηση να φτάσουμε στο χάλι και στο αδιέξοδο που βρισκόμαστε σήμερα. Ακριβώς επειδή άλλοι αποφασίζανε και άλλοι υφίσταντο τα αποτελέσματα των αποφάσεων φτάσαμε στο σημείο στο οποίο έχουμε φτάσει τα τελευταία 10 χρόνια.
Επίσης οι συγκοινωνίες, οι οποίες αυτή τη στιγμή δεν υπάγονται στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Φανταστείτε ότι δεν έχει τη δυνατότητα ο Δήμαρχος της Αθήνας να πει, πού υπάρχουν ανάγκες, πού χρειάζεται να αλλάξουμε λογική. Αποφασίζεται από τον ίδιο άνθρωπο, ή από τον ίδιο αρμόδιο Υπουργό, ο οποίος αποφασίζει για το ΚΤΕΛ στη Βελωτά Ευρυτανίας. Δεν είναι δυνατόν η Τοπική Αυτοδιοίκηση να μην έχει ρόλο, να μην έχει λόγο στα θέματα των συγκοινωνιών μέσα στις πόλεις ή μέσα στο Λεκανοπέδιο.
Είναι μια ριζική τομή, η οποία οδηγεί στον εκσυγχρονισμό και στην ανανέωση του θεσμού της αυτοδιοίκησης.
Γνωρίζω ότι υπάρχει ένας έντονος προβληματισμός για το πολιτικό-διοικητικό σχηματισμό και για τα όρια που πρέπει να έχει ο μητροπολιτικός δημοτικός οργανισμός. Η διεθνής εμπειρία μπορεί να προσφέρει πολλά μοντέλα και πρότυπα οργάνωσης.
Προσωπικώς, πιστεύω ότι μπορούμε να προσεγγίσουμε τις αρχές, τους κανόνες και την εμπειρία του γαλλικού μοντέλου συγκρότησης της μητροπολιτικής διακυβέρνησης. Η Ελλάδα διοικητικά είναι κοντά στη Γαλλία. Έχουμε κάνει πολλά από τα ίδια λάθη, οι δομές μας είναι περίπου ίδιες με αυτές τις Γαλλίας και εκείνοι έχουν ένα ισχυρό κεντρικό κράτος. Έτσι, για παράδειγμα, στην περιοχή του Λεκανοπεδίου Αθηνών, στο μητροπολιτικό οργανισμό, περιέρχονται όλες οι μητροπολιτικές αρμοδιότητες απ΄ όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και εννοώ του κράτους, το κράτος μικραίνει και γίνεται ένα επιτελικό μικρό κράτος και περνάνε οι αρμοδιότητες και οι πόροι στο Μητροπολιτικό Δήμο από το κράτος, χωρίς να θίγονται οι υφιστάμενοι θεσμοί και τα όργανα της πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των δήμων δηλαδή που θα συγκροτήσουν το μητροπολιτικό δημοτικό οργανισμό. Οι δήμοι θα είναι ισχυροί φορείς υλοποίησης των πολιτικών του μητροπολιτικού δήμου.
Η μητροπολιτική οργάνωση για την Ελλάδα είναι η νέα εποχή για την αυτοδιοίκηση. Βήμα- βήμα πρέπει να υιοθετήσουμε ένα σύγχρονο μοντέλο, που θα είναι αποτελεσματικό και παραγωγικό για τους πολίτες, για την κοινωνία, για τον τόπο. Η μητροπολιτική διακυβέρνηση και η οργάνωση των μεγάλων αστικών κέντρων σ΄ αυτά τα πρότυπα δεν μπορεί να είναι μια αποσπασματική πολιτική απόφαση. Δεν μπορεί να έχει τα χαρακτηριστικά που είχε στην πράξη και στην εφαρμογή του το σχέδιο Καποδίστριας.
Δεν μπορεί να στηριχθεί σε ημίμετρα και μικροσυμβιβασμούς.
Δεν μπορεί να είναι αποκομμένος από την ευρωπαϊκή πραγματικότητα και προοπτική. Πολύ περισσότερο δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι ένας ακόμη βαθμός εξουσίας που θα παρεμβληθεί στις υπάρχουσες δομές και μορφές αυτοδιοικητικής και κεντρικής εξουσίας. Δεν πάμε να προσθέσουμε άλλο ένα οργανισμό ανάμεσα σε όλους τους υπόλοιπους για να ταλαιπωρούμε ακόμα περισσότερο τους πολίτες.
Είναι το θεμέλιο μιας νέας αρχιτεκτονικής για τη διοικητική διάρθρωση της χώρας και πρέπει να στηριχθεί στις δύο άλλες στρατηγικές επιλογές.
Στη θέσπιση αιρετής διοίκησης στην Περιφέρεια με την εκλογή αιρετού Περιφερειάρχη και Περιφερειακού Συμβουλίου μετά από άμεση εκλογή από το εκλογικό σώμα.
Αυτή είναι η δυναμική σε όλη την Ευρώπη. Παράλληλα, απαιτείται να προχωρήσουμε σε νέα συγκρότηση των Περιφερειών της χώρας, με διεύρυνση των γεωγραφικών ορίων και μείωση του αριθμού τους. Η προοπτική των μελλοντικών πολιτικών των διαρθρωτικών ταμείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης που διαμορφώνονται με σημείο αναφοράς τις ευρωπαϊκές περιφέρειες δείχνει το δρόμο. Είναι απαραίτητο, και εμείς να προσαρμοσθούμε δημιουργώντας δύο βαθμούς τοπικής αυτοδιοίκησης, σύμφωνους με το αναπτυξιακό μοντέλο που κυριαρχεί σε όλη την ευρωπαϊκή αυτοδιοίκηση.
Και η τρίτη στρατηγική επιλογή είναι η ενίσχυση της πρωτοβάθμιας τοπικής αυτοδιοίκησης, των δήμων δηλαδή της χώρας. Οι δήμοι πρέπει να αντιμετωπισθούν ως επιχειρησιακές μονάδες που έχουν να επιτελέσουν αναπτυξιακό και κοινωνικό έργο.
Για να ανταποκριθούν σε αυτή την αποστολή, δεν αρκεί πλέον, η μεταφορά των πόρων και των αρμοδιοτήτων. Επιβάλλεται να προχωρήσουμε στην καθιέρωση νέου διοικητικού και οικονομικού μοντέλου λειτουργίας των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης.
Να προωθήσουμε συγκεκριμένες αλλαγές που θα ενισχύσουν την οικονομική αυτονομία και ανεξαρτησία της αυτοδιοίκησης και θα της επιτρέψουν, να έχει εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης, να έχει τη δυνατότητα της τοπικής φορολογίας, η οποία όμως πρέπει να έχει συγκεκριμένο περιεχόμενο και να συνδυάζεται με μείωση της κρατικής φορολογίας, να έχει δυνατότητα ανάπτυξης εταιρικών σχέσεων μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, ειδικότερα για την υλοποίηση αυτοχρηματοδοτούμενων έργων, να έχει εύκολη πρόσβαση στην αγορά κεφαλαίων, καθώς και τη δυνατότητα λειτουργικής χρηματοδότησης από την τραπεζική αγορά εφόσον οι δήμοι έχουν εξασφαλίσει τις προσαρμογές που απαιτεί το τραπεζικό σύστημα.
Στην Ελλάδα, όπως γίνεται και σ΄ ολόκληρη την Ευρώπη, πρέπει επιτέλους να εμπιστευθούμε τις τοπικές και περιφερειακές δυνάμεις.
Η μητροπολιτική διακυβέρνηση είναι το βασικό βήμα για τη διοικητική μεταρρύθμιση της Ελλάδας. Είναι μια μείζονος σημασίας αλλαγή την οποία χρειάζεται η Ελλάδα, την χρειάζεται η αναπτυξιακή προοπτική της χώρας, την χρειάζεται η πορεία ευρωπαϊκής προσαρμογής του τόπου.
Δεν είναι εύκολο να γίνει. Υπάρχουν δυσκολίες και αδυναμίες για τη μετάβαση της διοικητικής μηχανής από τη σημερινή κατάσταση στη μελλοντική διοικητική και περιφερειακή δομή που θα περιλαμβάνει και τη μητροπολιτική διακυβέρνηση.
Υπάρχουν αγκυλώσεις και αντιστάσεις που αφορούν το τοπικό επίπεδο και το χώρο της αυτοδιοίκησης. Γι΄ αυτό, χρειάζεται σχέδιο μετάβασης. Με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα, με στάδια εφαρμογής, με προσεκτικές επιλογές.
Θεωρώ όμως ότι οι μεγαλύτερες αντιστάσεις και αντιδράσεις βρίσκονται στο πολιτικό σύστημα. Στα κόμματα και στο πολιτικό προσωπικό σε όλους τους πολιτικούς και ιδεολογικούς χώρους. Και δεν είναι τυχαίο κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, ότι όλη η Τοπική Αυτοδιοίκηση, ομόφωνα στο Συνέδριο του Ηρακλείου αποφάσισε ορισμένες μεταρρυθμίσεις τις οποίες δεν υιοθέτησε κανένα κόμμα. Άρα, είναι σαφές, ότι εκεί βρίσκονται και οι πάρα πολύ μεγάλες αντιστάσεις.
Η μητροπολιτική διακυβέρνηση, η νέα περιφερειακή συγκρότηση και διάρθρωση, η ενίσχυση της αυτοδιοίκησης, αλλάζουν τα μεγέθη και τις ισορροπίες Η δομή αυτή, η μητροπολιτική οργάνωση σημαίνει ευθεία, άμεση και ακώλυτη μεταφορά αρμοδιοτήτων, εξουσιών και πόρων από το κεντρικό κράτος στην αυτοδιοίκηση, στους δύο βαθμούς της αυτοδιοίκησης. Σημαίνει αυτόματη αποκέντρωση.
Και κακά τα ψέματα: Φαίνεται ότι το πολιτικό προσωπικό της χώρας σήμερα δεν είναι έτοιμο να αποδεχθεί ότι στους δήμους, στους μητροπολιτικούς δημοτικούς οργανισμούς θα υπάρχει αυτή η ισχύς.
Βεβαίως, η ευρωπαϊκή δυναμική σηματοδοτεί την πορεία που πρέπει να ακολουθήσουμε. Έχει σημασία αυτή η μείζονος σημασίας μεταρρύθμιση, αυτή η κρίσιμη διαρθρωτική αλλαγή να γίνει χωρίς μικροπολιτικούς συμβιβασμούς, αψηφώντας τις λαϊκιστικές ισορροπίες και απορρίπτοντας τους μικροτοπικιστικούς εκβιασμούς.
Η μητροπολιτική διακυβέρνηση είναι η μεγάλη πρόκληση που έχουμε μπροστά μας. Δεν είναι απλώς μια θεσμική ή διοικητική αλλαγή. Είναι μια μεγάλη τομή που θα ενισχύσει τους ρυθμούς ανάπτυξης. Είναι βήμα ανάπτυξης και προόδου για όλο τον τόπο. Και θέλω να κλείσω, δίνοντάς σας, ένα και μόνο παράδειγμα. Σκεφθείτε τη σημερινή εικόνα του Ελαιώνα. Σκεφτείτε την εικόνα, η οποία τα τελευταία 25 χρόνια δεν έχει αλλάξει ούτε κατά κεραία. Έχει μόνο χειροτερέψει με αυθαιρεσίες και προσθήκες τόνων λαμαρίνας που βρίσκονται στον Ελαιώνα. Εάν υπήρχε Μητροπολιτική Διοίκηση στην Αθήνα, εάν υπήρχε η ισχύς μιας μεγάλης Μητροπολιτικής οργάνωσης, υπήρχε ποτέ περίπτωση η εικόνα του Ελαιώνα να ήταν αυτή που είναι σήμερα; Θα ήταν παντελώς αδύνατο. Διότι όλοι οι Δήμαρχοι θα είχαν την αρμοδιότητα να δώσουν λογαριασμό και να εξηγήσουν στους κατοίκους τους γι΄αυτό το χάλι.
Για μένα, η Μητροπολιτική οργάνωση είναι μονόδρομος. Είναι κέρδος για τους πολίτες, είναι αποτελεσματικότητα των οργανισμών, είναι οικονομία κλίμακας. Είναι η μόνη λογική πορεία την οποία η Τοπική Αυτοδιοίκηση και το ελληνικό κράτος μπορεί να ακολουθήσει».